Một số quan điểm cách mạng, tiến bộ của Nguyễn Đình Thi trên lĩnh sáng tác Văn học và Nghệ thuật

Chân dung nhà văn Nguyễn Đình Thi

Nguyễn Đình Thi (1924-2003) là một nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ và nhà lý luận phê bình văn học nổi tiếng của Việt Nam. Ông nguyên là Chủ tịch Hội Văn nghệ Việt Nam (1958- 1989), trong vai trò lãnh đạo này, ông đã góp phần xây dựng và phát triển Hội thành một tổ chức  vững  mạnh, có vai trò quan trọng trong việc định hướng sáng tác cho các văn nghệ sĩ trong thời kỳ kháng chiến và hòa bình sau này. Đặc biệt, ông là đại biểu Quốc hội và thành viên Hội đồng nhà nước, đóng vai trò trong các quyết sách về văn hóa của quốc gia. Trong các diễn đàn quốc hội và các cơ quan chính trị, ông luôn đấu tranh cho quyền lợi của giới văn nghệ sĩ và sự phát triển của nền văn hóa cách mạng.

Nguyễn Đình Thi tích cực xây dựng chính sách văn hóa sau cách mạng. Ông đã tham gia vào việc hoạch định chính sách và chiến lược phát triển văn hóa nghệ thuật, đặc biệt là trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Ông cùng với các lãnh đạo khác đã góp phần xây dựng nền tảng cho văn hóa xã hội chủ nghĩa, lấy quần chúng nhân dân và cách mạng làm trung tâm.

Ông đã có những đóng góp quan trọng không chỉ trong lĩnh vực sáng tác mà còn trong lĩnh vực lý luận phê bình văn học, nghệ thuật. Nguyễn Đình Thi có nhiều bài viết và phát biểu quan trọng trong các hội nghị văn học, đưa ra những quan điểm về nghệ thuật và văn học, đóng góp vào việc xây dựng lý luận văn nghệ cách mạng Việt Nam.

1. Quan điểm về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống

Nghệ thuật là sự phản ánh hiện thực cuộc sống

Nguyễn Đình Thi tin rằng nghệ thuật không thể tồn tại biệt lập mà phải gắn liền với cuộc sống của con người. Ông nhấn mạnh  rằng  mọi sáng tác nghệ thuật, dù là văn học, âm nhạc hay hội họa, đều phải xuất phát từ hiện thực xã hội, từ cuộc sống hằng ngày của quần chúng. Theo ông, nghệ thuật phải phản ánh trung thực hiện thực cuộc sống, từ đó khơi gợi cảm  xúc và  tư  tưởng của  người thưởng thức.

Nguyễn Đình Thi viết: “Nghệ thuật trước hết là sự phản ánh đời sống, một đời sống phong phú, phức tạp, nhiều mặt, nhưng rất gần gũi với mỗi người”. Qua đó, ông khẳng định rằng nghệ thuật không thể xa rời thực tế, và nhiệm vụ của người nghệ sĩ là khắc họa những góc nhìn đa dạng của cuộc sống, từ đó tạo nên sự giao cảm giữa người sáng tạo và người thưởng thức.

Nghệ thuật phải phục vụ cách mạng và nhân dân

Trong các bài phát biểu và sáng tác của mình, Nguyễn Đình Thi luôn nhấn mạnh rằng văn học, nghệ thuật sau cách mạng phải phục vụ sự nghiệp cách mạng và nhân dân. Ông coi văn học là một công cụ không chỉ để phản ánh đời sống, mà còn phải góp phần vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Sự định hướng này đã giúp nhiều văn nghệ sĩ hiểu rõ vai trò của mình trong công cuộc cách mạng, tạo nên dòng văn học cách mạng mạnh mẽ và phong phú, góp phần cổ vũ tinh thần nhân dân trong những thời kỳ cam go nhất.

Là một nhà văn và nhà lý luận sống trong thời kỳ kháng chiến  chống Pháp và Mỹ, Nguyễn Đình Thi luôn nhấn mạnh vai trò của nghệ thuật trong việc phục vụ cách mạng và xã hội. Ông cho rằng, trong bối cảnh đất nước đang đấu tranh giành độc lập, nghệ thuật không chỉ là công cụ giải trí mà còn là phương tiện truyền tải tinh thần yêu nước, cổ vũ tinh thần chiến đấu của nhân dân.

Nguyễn Đình Thi từng viết: “Nghệ thuật chân chính phải phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng”. Với ông, nghệ thuật có sứ mệnh giúp  con người nhận ra  chân lý, thúc đẩy tinh thần hành động vì những giá trị cao đẹp của xã hội, như tự do, công bằng và nhân ái.

Nghệ thuật và sự sáng tạo của người nghệ sĩ

Tuy nhấn mạnh việc nghệ thuật phải phản ánh hiện thực và phục vụ xã hội, Nguyễn Đình Thi cũng đặt ra yêu cầu rằng nghệ sĩ phải có sự sáng tạo độc đáo và cá nhân. Ông cho rằng mỗi người nghệ sĩ cần có góc nhìn riêng, cách tiếp cận độc đáo để phản ánh cuộc sống một cách mới mẻ và sâu sắc hơn.

Nguyễn Đình Thi khuyến khích nghệ sĩ không nên sao chép hiện thực một cách máy móc, mà cần phải có sự sáng tạo, phát triển từ thực tế để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật có tính nhân văn và giá trị nghệ thuật cao. Ông cho rằng nghệ thuật là sự giao thoa giữa cuộc sống và trí tưởng tượng của người nghệ sĩ, tạo nên một thế giới mới mà trong đó, những giá trị nhân văn được thăng hoa.

Nghệ thuật và sự phát triển của con người

Nguyễn Đình Thi  coi  nghệ  thuật là phương tiện giúp con người phát triển toàn diện, cả về mặt tinh thần lẫn tư tưởng. Ông cho rằng nghệ thuật không chỉ phản ánh đời sống, mà còn giúp con người hiểu sâu hơn về chính bản thân mình và về xã hội. Nghệ thuật có khả năng làm phong phú tâm hồn con người, khơi dậy những cảm xúc, tư tưởng và lòng nhân ái.

Theo Nguyễn Đình Thi, nghệ thuật có khả năng giáo dục, làm cho con người trở nên tốt hơn, thông qua việc truyền tải những thông điệp về lòng nhân ái, tình yêu thương và sự đồng cảm. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh xã hội cần sự đoàn kết và chia sẻ, nhất là trong thời kỳ chiến tranh và tái thiết đất nước.

2. Tư duy về sự phát triển của văn học Việt Nam của Nguyễn Đình Thi

Nguyễn Đình Thi là một nhà văn, nhà thơ, và nhà lý luận văn học có tầm ảnh hưởng lớn trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Tư duy của ông về sự phát triển của văn học Việt Nam là một tư tưởng có chiều sâu, gắn liền với quá trình đổi mới sáng tác và phê bình văn học, đồng thời giữ gìn bản sắc dân tộc trong bối cảnh giao lưu văn hóa với các nước khác. Ông luôn chủ trương sự đổi mới và tránh xa tư tưởng bảo thủ, lạc hậu, từ đó định hướng  văn học Việt Nam phát triển trên cơ sở tiếp thu tinh hoa của nhân loại mà không đánh mất bản sắc dân tộc.

Sự đổi mới trong sáng tác

Nguyễn Đình Thi luôn nhấn mạnh rằng văn học phải không ngừng đổi mới, cả về tư  duy  và  hình  thức,  để có thể phát triển và phản ánh đúng tinh thần của thời đại. Sự đổi mới này không chỉ đơn thuần là sự thay đổi về mặt nội dung, mà còn là sự đột phá trong phương pháp tiếp cận, phong cách sáng tác và tư duy phê bình.

Trong sáng tác, Nguyễn Đình Thi kêu gọi các nhà văn phải có sự nhạy bén trước những biến động của xã hội và thời đại, đồng thời phải thể hiện cá tính sáng tạo của mình. Ông cho rằng một nhà văn thực thụ không thể chỉ dựa vào những khuôn mẫu cũ kỹ mà phải tìm kiếm những cách thể hiện mới mẻ, gần gũi với cuộc sống hiện đại, nhưng đồng thời phải làm sâu sắc thêm giá trị nhân văn của tác phẩm.

Nguyễn Đình Thi đặc biệt chú trọng đến sự tự do trong sáng tạo nghệ thuật. Ông không ủng hộ việc áp đặt một  khuôn mẫu  cố định  lên văn học mà khuyến khích mỗi nhà văn tìm kiếm con đường riêng cho mình. Điều này giúp văn học Việt Nam không bị giới hạn trong những khuôn khổ cứng nhắc và luôn có không gian để phát triển, tạo nên sự phong phú và đa dạng trong tác phẩm văn chương.

Nguyễn Đình Thi hiểu rằng văn học chỉ có thể phát triển nếu nó được đổi mới  liên tục,  không ngừng  thay đổi để bắt kịp với tinh thần thời đại. Ông ủng hộ việc các nhà văn thử nghiệm những hình thức mới trong sáng tác, không chỉ gò bó vào các thể loại truyền thống, mà còn mở rộng đến những cách biểu đạt phong phú hơn, cả về nội dung và hình thức. Điều này đã giúp nền văn học Việt Nam sau cách mạng trở nên đa dạng và sáng tạo, không ngừng khám phá những phương thức mới để truyền tải thông điệp cách mạng.

Mặc dù đề cao sự tự do sáng tạo, Nguyễn Đình Thi vẫn luôn khẳng định rằng văn học cách mạng phải đặt lợi ích của cách mạng và dân tộc lên hàng đầu. Ông cho rằng, tự do sáng tạo không có nghĩa là thoát ly khỏi nhiệm vụ chính trị và xã hội. Trong bối cảnh đất nước đang trải qua cuộc đấu tranh giành độc lập và thống nhất, văn học phải phục vụ cho sự nghiệp lớn lao này, đồng thời giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân  tộc.  Sáng tạo phải gắn liền với việc thể hiện các giá trị cách mạng, nhân văn và sự kiên định với lý tưởng độc lập, tự do của dân tộc.

Nguyễn Đình Thi phản đối  mạnh mẽ việc áp đặt các mô hình sáng tác lỗi thời lên các nhà văn hiện đại. Ông cho rằng sáng tác cần phải đổi mới để bắt kịp với những biến đổi của xã hội, và các tác phẩm văn học phải phản ánh chân thực những vấn đề đương thời mà xã hội đang đối mặt. Việc bám vào các hình thức và nội dung cũ sẽ khiến văn học bị lạc hậu, không đáp ứng được nhu cầu của độc giả.

Nguyễn Đình Thi luôn kêu gọi các nhà văn tránh xa sự dễ dãi trong sáng tác, không nên lặp lại các mô-típ hay cách thức biểu đạt cũ kỹ. Ông khuyến khích sự tìm tòi và đổi mới, giúp văn học trở nên sống động và có khả năng gây ảnh hưởng tích cực lên đời sống tinh thần của con người.

Sự đổi mới trong phê bình văn học

Nguyễn Đình Thi cũng đưa ra nhiều quan điểm tiến bộ về phê bình văn học. Ông cho rằng phê bình phải mang tính xây dựng và mở ra không gian cho sự sáng tạo của các nhà văn, thay vì chỉ đơn thuần đánh giá tác phẩm dựa trên những tiêu chuẩn cổ điển và khuôn mẫu. Phê bình cần có cái nhìn khách quan và bao quát, đặt tác phẩm trong bối cảnh xã hội và văn hóa để hiểu sâu hơn về ý nghĩa mà nhà văn muốn truyền tải.

Ông cũng nhấn mạnh rằng phê bình văn học không  nên  chỉ  dừng lại ở việc tìm kiếm lỗi lầm hay phân tích cấu trúc mà  phải  khuyến  khích sự sáng tạo, đổi mới trong tư duy của nhà văn. Phê bình cần tạo ra đối thoại giữa người sáng tác và người đọc, giúp văn học phát triển dựa trên sự đa dạng của các quan điểm.

Nguyễn Đình Thi rất nhạy cảm với sự bảo thủ trong văn học, khi mà các tác giả và nhà phê bình chỉ bám vào những giá trị cũ mà không chấp nhận sự thay đổi. Ông cho rằng tư tưởng bảo thủ sẽ kìm hãm sự phát triển của văn học, khiến văn học trở nên khô cứng và xa rời đời sống.

Trong lĩnh vực phê bình văn học, Nguyễn Đình Thi cũng phê phán mạnh mẽ những quan điểm lạc hậu, cứng nhắc. Ông cho rằng nếu chỉ đánh giá tác phẩm dựa trên các tiêu chuẩn cổ điển mà không hiểu được bối cảnh và tâm tư của nhà văn trong thời đại mới, thì sự phê bình đó sẽ thiếu tính công bằng và không mang lại giá trị gì cho sự phát triển của văn học.

Ông kêu gọi các nhà phê bình phải mở rộng tầm nhìn, chấp nhận sự đa dạng trong sáng tác và đón nhận những xu hướng văn học mới. Văn học, theo ông, là một lĩnh vực sáng tạo vô tận và không có giới hạn cố định, do đó, việc phê bình phải luôn  tiến hóa theo sự phát triển của thời đại.

Nguyễn Đình Thi không chỉ đánh giá sâu sắc về tình hình văn học Việt Nam mà còn mang tính phê phán cao đối với những tư duy bảo thủ, trì trệ. Ông nhận thấy rằng, sau cách mạng, có nguy cơ văn nghệ sĩ chỉ sáng tác theo những khuôn mẫu cũ, không dám thử nghiệm và đổi mới. Ông đã lên tiếng phê phán sự bảo thủ này và kêu gọi sự sáng tạo không ngừng. Với ông, nghệ thuật không chỉ là việc lặp lại những điều đã biết, mà phải là sự tìm tòi, khám phá những cách  biểu đạt mới để phản ánh một cách chính xác và sâu sắc những biến đổi của xã hội và con người.

Tiếp thu tinh hoa của nhân loại mà không đánh mất bản sắc dân tộc

Nguyễn Đình Thi đặc biệt đề cao tinh thần tiếp thu và học hỏi từ văn học thế giới, nhưng đồng thời ông cũng cảnh báo về nguy cơ mất đi bản sắc dân tộc trong quá trình hội nhập. Với ông, sự phát triển của văn học Việt Nam không thể tách rời khỏi dòng chảy văn học quốc tế, nhưng phải làm sao để giữ được cái hồn của dân tộc trong mỗi tác phẩm.

Một trong những đặc điểm nổi bật trong tư duy của Nguyễn Đình Thi là sự kết hợp giữa tinh thần cách mạng và việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Ông nhận ra rằng trong quá trình hội nhập với văn hóa quốc tế, văn học Việt Nam không thể đánh mất những giá trị truyền thống, bản sắc của dân tộc. Văn học cần phải phản ánh được tinh thần, văn hóa và đời sống  của con người Việt Nam, không chỉ trong những cuộc đấu tranh chính trị mà còn trong các khía cạnh khác của đời sống văn hóa, xã hội.

Tiếp thu tinh hoa của văn học thế giới:

Nguyễn Đình Thi cho rằng văn học Việt Nam cần phải học hỏi từ các nền văn học lớn trên thế giới để làm giàu thêm cho mình. Ông khuyến khích việc học hỏi những thành tựu và kinh

nghiệm quý báu của văn học nước ngoài, từ đó áp dụng vào bối  cảnh Việt Nam để làm phong phú thêm nội dung và hình thức sáng tác.

Ông cho rằng, việc hội nhập và học hỏi từ văn học quốc tế là cần thiết để phát triển văn học Việt Nam, nhưng phải tiếp thu có chọn lọc và phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Văn học không nên sao chép mà phải biến tấu, sáng tạo từ những giá trị nhân loại để phù hợp với tâm hồn và văn hóa của con người Việt Nam.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng việc tiếp thu phải có chọn lọc, không nên rập khuôn hay sao chép một cách máy móc. Văn học Việt Nam cần phải học hỏi các kỹ thuật và tư duy sáng tạo của thế giới nhưng vẫn phải giữ gìn được nét riêng biệt của mình.

Giữ gìn bản sắc dân tộc:

Nguyễn Đình Thi luôn nhấn mạnh rằng văn học, dù có đổi mới và học hỏi từ thế giới, phải luôn giữ gìn bản sắc dân tộc. Ông cho rằng bản sắc văn hóa và truyền thống Việt Nam là nền tảng cho sự phát triển văn học, và nếu đánh mất điều đó, văn học sẽ trở nên vô hồn, mất đi tính dân tộc và không còn phản ánh đúng thực chất của cuộc sống người Việt.

Nguyễn Đình Thi cho rằng, một nền văn học mạnh mẽ không chỉ là một nền  văn học  đổi mới  sáng  tạo, mà còn phải có cội nguồn vững chắc từ truyền thống dân tộc. Ông luôn khuyến khích  các văn nghệ sĩ khai thác, làm phong phú thêm những giá trị văn hóa dân gian, các câu chuyện dân tộc, các biểu tượng văn hóa truyền thống trong tác phẩm của mình. Qua đó, văn học không chỉ phản ánh được tinh thần thời đại, mà còn lưu giữ và truyền tải những giá trị trường tồn của dân tộc.

Ông luôn khuyến khích các nhà văn khai thác những giá trị văn hóa, truyền thống của dân tộc trong tác phẩm của mình, từ đó tạo ra những tác phẩm có bản sắc riêng, đồng thời phản ánh tinh thần thời đại.

*

Nguyễn Đình Thi là một nhà tư tưởng có tầm nhìn rộng mở và  sâu sắc, không chỉ trong việc sáng  tác mà còn trong việc định hướng phát triển nền văn học Việt Nam sau cách mạng. Ông khuyến khích sự đổi mới, tự do sáng tạo nhưng luôn đặt nghệ thuật vào trong khuôn khổ của một nền văn học phục vụ cách mạng và xã hội, đồng thời giữ vững bản  sắc văn hóa dân tộc. Những tư tưởng này đã góp phần định hình văn học Việt Nam trong suốt giai đoạn đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước và vẫn còn giữ nguyên giá trị đến ngày nay.

Ông không chỉ đóng góp với tư cách là một nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ tài năng, mà còn là một nhà tư tưởng văn nghệ có tầm ảnh hưởng đặc biệt trong việc định hình tư tưởng văn học của thời kỳ cách mạng và kháng chiến. Tư duy của ông về sự đổi mới, tự do sáng tạo, và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc đã trở thành kim chỉ nam cho nhiều thế hệ văn nghệ sĩ Việt Nam.

Nguyễn Đình Thi đã sống và hoạt động nghệ thuật trong một thời kỳ lịch sử đặc biệt của Việt Nam, khi đất nước vừa trải qua cuộc cách mạng tháng Tám và phải đối mặt với các cuộc kháng chiến chống thực dân và đế quốc. Chính trong bối cảnh này, ông đã thể hiện được khả năng tư duy sâu sắc và tầm nhìn chiến lược trong lĩnh vực văn học. Ông không chỉ sáng tác mà còn đưa ra những quan điểm rõ ràng về vai trò và nhiệm vụ của văn nghệ sĩ trong sự nghiệp cách mạng của đất nước lúc bấy giờ.

A.T