Sơn Trà - nơi vẻ đẹp song hành

Voọc chà vá chân nâu ở Sơn Trà. Ảnh ĐOÀN HẠO LƯƠNG

Mưa chiều chuyển mùa làm tiết trời hầm hập, nhiếp ảnh gia Phi Long chạy chiếc xe Win từ Hội An ra, chở tôi lên bán đảo Sơn Trà hóng khí trời. Chiếc xe ấy được Long mang về từ Tây Bắc - nơi lưu giữ nhiều kỷ niệm trong chuyến hành trình giữa hai anh em tôi ở địa đầu Tổ quốc, khi đi thực tế viết cuốn Đi cùng Long.

Vừa vượt qua barie đầu con dốc, chúng tôi đã cảm nhận được bầu không khí trong lành, đặc biệt là làn gió và hơi sương ẩm từ đỉnh đèo tràn xuống, tỏa mát lạnh. Đi giữa Sơn Trà, tôi ngỡ như đang băng qua núi đồi Tây Bắc trùng điệp, bởi sắc xanh ngút ngàn của khu rừng nguyên sinh.

1. Hằng năm, khi tiết trời vào độ nắng vàng rực rỡ, những chùm hoa thàn mát, lim xẹt lại thi nhau nở tím, nở vàng trên triền núi. Voọc chà vá chân nâu kéo nhau ra ăn trên những cành cây, tạo nên khung cảnh đẹp như một bức tranh sống động. Cũng vào thời điểm ấy, những tay săn ảnh lại miệt mài chờ đợi, mong ghi lại khoảnh khắc rực rỡ nhất của Sơn Trà.

Nếu hoa đỗ quyên, hoa ban, hoa tớ dày là đặc trưng của núi rừng Tây Bắc thì lim xẹt và thàn mát lại là “linh hồn” của Sơn Trà. Và tất nhiên, nhắc đến những loài hoa ấy, không thể thiếu hình bóng của voọc chà vá chân nâu.

Hoa thàn mát còn có tên gọi khác là mác bát, thăn mút, duốc cá (tên khoa học là Millettia ichthyochtona), được xem là biểu tượng cho vẻ đẹp lãng mạn với sắc tím buồn man mác, gắn với không gian núi rừng, nắng gió, biển cả Sơn Trà. Vào những buổi sáng sớm khi nắng mai vừa kịp chiếu xuống lớp sương mỏng trên triền núi, những chùm hoa thàn mát lặng lẽ bung nở. Không kiêu sa, cũng không cầu kỳ, loài hoa tím nhỏ ấy chỉ như một lời thì thầm của núi rừng, nép mình bên những cành cây cổ thụ già nua để tỏa ra chút hương sắc mong manh giữa bạt ngàn xanh thẳm. Mỗi cánh hoa như một vệt mây tím bỏ quên, khẽ run theo nhịp gió biển từ khơi xa thổi vào.

Vẻ đẹp ấy không rực rỡ để gây ngỡ ngàng, mà là vẻ đẹp của sự khiêm nhường, của sức sống lặng lẽ nhưng bền bỉ.

Cùng lúc đó, ở tầng cao của rừng, bóng dáng voọc chà vá chân nâu thấp thoáng dưới những tán cây cao vút, dường như chạm khẽ vào trời xanh. Bộ lông năm màu óng ánh trong nắng, đôi mắt trong veo, dáng hình uyển chuyển - tất cả làm nên một vẻ kiêu sa khó cưỡng. Người ta gọi chúng là “nữ hoàng linh trưởng”, và quả thật, sự hiện diện của voọc chà vá chân nâu chính là linh hồn sống động của Sơn Trà. Không chỉ đẹp ở hình thể, chúng còn đẹp trong nhịp sống tự do, hồn nhiên, mang đến cho rừng già một sinh khí riêng không thể thay thế. Điều kỳ diệu của thiên nhiên là ở chỗ: mỗi loài đều mang trong mình một vẻ đẹp, một vai trò, một sứ mệnh riêng.

Nếu voọc chà vá chân nâu mang vẻ đẹp sống động, kiêu sa, có sự thông minh và linh hoạt, thì hoa thàn mát làm nên vẻ thơ mộng, điểm sắc cho núi rừng Sơn Trà. Một bên tượng trưng cho vẻ đẹp tĩnh lặng, còn một bên là động. Điều này cho thấy, trong tự nhiên, mỗi loài đều có vai trò và giá trị riêng. Sự đa dạng ấy đã làm nên sự giàu có và độc đáo của hệ sinh thái bán đảo Sơn Trà. Nếu thiếu hoa thàn mát, rừng sẽ vơi đi sắc tím thơ mộng, như khúc dạo đầu bị lãng quên. Nếu vắng voọc chà vá, Sơn Trà sẽ mất đi linh hồn, mất đi tiếng gọi của sự sống hoang dã. Tất cả những vẻ đẹp ấy như hai mảnh ghép bổ sung, nâng đỡ nhau để bức tranh thiên nhiên trở nên trọn vẹn.

Ngắm hoa thàn mát, ta học được sự kiên nhẫn của một đời sống âm thầm, bám rễ và vươn lên. Dõi theo voọc chà vá chân nâu, ta nhận ra khát vọng tự do và cái đẹp đầy tự tin và kiêu hãnh mà thiên nhiên đã dày công ban tặng. Cả hai hòa vào nhau, làm nên bản nhạc đa thanh của núi rừng Sơn Trà: nơi cái mong manh và cái rực rỡ, cái lặng lẽ và cái sống động, cùng nhau cất lời ngợi ca sự phong phú, bí ẩn và diệu kỳ của thiên nhiên. Chính vẻ đẹp của loài linh trưởng quý hiếm này đã được chính quyền thành phố Đà Nẵng chọn làm hình ảnh nhận diện nhân sự kiện Tuần lễ Cấp cao APEC 2017. Với màu tím đặc sắc, hoa thàn mát cũng góp phần phát huy những giá trị cảnh quan thiên nhiên, tạo nên nét đẹp bản sắc, làm điểm nhấn cho thành phố.

2. Còn nhớ trong chuyến thăm Việt Nam hai ngày vào trung tuần tháng 11 năm 2016, tại Hội nghị quốc tế lần thứ ba về chống buôn bán trái phép động vật hoang dã, Hoàng tử Anh William đã tỏ ra thích thú khi lắng nghe câu chuyện của những người bạn trẻ Đà Nẵng trong hành trình bảo tồn quần thể voọc chà vá chân nâu ở bán đảo Sơn Trà.

Sau hội nghị này, nhiều nhà khoa học quốc tế đã tìm đến tham quan và đánh giá Sơn Trà là một địa điểm vô cùng độc đáo, vì không nơi nào trên thế giới có được một khu bảo tồn ngay trong lòng thành phố với độ đa dạng cao như vậy. Thông cáo của Cung điện Hoàng gia Anh Kensington, trước thềm chuyến công du đầu tiên tới Việt Nam của Công tước xứ Cambridge cũng nhấn mạnh: “Hoàng tử William hiểu rằng, người dân Việt Nam sẽ có cùng mối quan tâm với mình đó là chúng ta chỉ còn có khoảng 25 năm nữa để cứu một số động vật mang tính biểu tượng khỏi bị tuyệt chủng”.

Ông Jeremy - cố vấn cấp cao của Ngân hàng Thế giới, cũng là một trong những người sắp xếp chuyến đi của Hoàng tử William đến thăm Sơn Trà, đã cùng phu nhân lên đỉnh Bàn Cờ để ngắm nhìn vẻ đẹp hoang sơ của bán đảo. Từ điểm cao ấy, ông cho rằng Sơn Trà đã có đủ điều kiện hạ tầng để phát triển du lịch sinh thái, không cần thêm cáp treo hay các công trình nghỉ dưỡng mới. Bởi lẽ, dọc bờ biển Đà Nẵng đã có hàng loạt khu nghỉ dưỡng hiện đại, và chỉ mất vài chục phút di chuyển là có thể lên tới Sơn Trà. Việc xâm hại của con người sẽ làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái của cả khu bảo tồn thiên nhiên, đặc biệt là môi trường sống của loài voọc chà vá chân nâu.

Vào tháng 6 năm 2022, tại cuộc họp về cây xanh, chính quyền thành phố cũng cho rằng, Đà Nẵng cần chọn một số loài cây bản địa phù hợp với điều kiện khí hậu thổ nhưỡng để trồng trên các tuyến đường thuộc khu vực bán đảo Sơn Trà. Trong đó, cây thàn mát được đánh giá cao về khả năng sinh trưởng, cho hoa đẹp, có thể trồng trên một số tuyến đường nội đô để trở thành điểm nhấn đặc sắc cho du khách đến thưởng ngoạn trong khoảng từ tháng 4 đến đầu tháng 5 hằng năm. Tôi chợt nhớ đến lời khẳng định chắc nịch của một vị lãnh đạo thành phố rằng: “Quan điểm của thành phố là xem Sơn Trà như báu vật thiên nhiên ban tặng, lá phổi xanh nên cần phải bảo vệ. Mọi việc liên quan đến bán đảo Sơn Trà phải vì lợi ích chung của người dân thành phố nên cần phải hết sức cẩn trọng, cân nhắc”.

Cùng với những lời hiệu triệu, nhiều hành động chung tay bảo vệ Sơn Trà như chương trình “Clean up Son Tra

- Vì một Sơn Trà xanh” đã được phát động làm sạch môi trường tại bán đảo. Bên cạnh đó, các hoạt động đi bộ học tập, trải nghiệm thiên nhiên dưới tán rừng cũng được tổ chức dành cho học sinh, người dân và du khách theo tuyến “Không gian xanh - bán đảo Sơn Trà”.

Những việc làm ý nghĩa ấy đã góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc gìn giữ sự đa dạng sinh học, đặc biệt là bảo vệ loài voọc chà vá chân nâu cùng các loài hoa đặc hữu nơi đây. Chính sự đa dạng của hệ sinh thái tự nhiên đã dệt nên bức tranh phong phú của cuộc sống, tạo nên vẻ đẹp đặc trưng cho bán đảo Sơn Trà.

Và điều quan trọng hơn cả, là chúng ta cần biết trân trọng, gìn giữ để vẻ đẹp ấy mãi song hành, hòa nhịp trong bản giao hưởng của thiên nhiên và con người. Từ đó, ta có quyền tin tưởng rằng ngôi nhà ấm áp của voọc chà vá cùng loài hoa thàn mát ở Sơn Trà sẽ được bảo tồn, góp phần làm nên vẻ đẹp độc đáo, hấp dẫn và đầy sức cuốn hút của thành phố bên sông Hàn.

Đ.H.L