Phụ nữ với sáng tạo văn học, nghệ thuật

Phụ nữ là một nửa thế giới! Đó là hiển nhiên. Nhưng lâu nay, trên tất  cả  các  bình  diện,  các khía cạnh của đời sống thì điều này đã tồn tại đúng nghĩa của nó chưa? Và đối với lĩnh vực sáng tạo văn học nghệ thuật thì như thế nào?

Theo tôi, phụ nữ từ lâu đã đóng vai trò quan trọng trong việc  định hình và làm phong phú nền văn học nghệ thuật của nhân loại. Với sự nhạy cảm, tinh tế và góc nhìn độc đáo, họ không chỉ là nguồn cảm hứng  mà còn là những người sáng tạo ra các tác phẩm vượt thời gian, góp phần phản ánh, khám phá và tái định nghĩa thế giới xung quanh.

*  Phụ nữ có khả năng sáng tạo độc đáo, đa chiều

Trong lịch sử, phụ nữ thường đối mặt với nhiều rào cản khi tham gia vào sáng tạo  văn  học  nghệ  thuật. Ở nhiều thời kỳ, xã hội áp đặt định kiến rằng phụ nữ chỉ nên giới hạn trong vai trò gia đình, khiến  tiếng nói sáng tạo của họ bị kìm hãm. Tuy nhiên, trên thế giới những cái tên như Jane Austen, Virginia Woolf, Toni Morrison, Olga Tokarczuk, Svetlana Alexievich… hay ở Việt Nam là Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm... đã chứng minh rằng tài năng không phân biệt giới tính. Họ đã vượt qua giới hạn xã hội để tạo nên những kiệt tác, từ tiểu thuyết lãng mạn đến những bài thơ sâu sắc, mở rộng con đường sáng tạo cho các thế hệ sau. Họ đã dùng ngòi bút sắc sảo để vừa ca ngợi vẻ đẹp của phụ nữ, vừa phê phán những bất công xã hội. Các tác phẩm văn học nghệ thuật của họ là tiếng nói mạnh mẽ đòi quyền bình đẳng và tự do sáng tạo.

Phụ nữ cũng mang đến cho văn học nghệ thuật những góc nhìn đặc biệt, thường được tô điểm bởi sự nhạy cảm, đồng cảm và khả năng thấu hiểu sâu sắc các cung bậc cảm xúc. Tác phẩm của nữ giới thường khai thác những chủ đề gần gũi nhưng đầy chiều sâu như tình yêu, gia đình, thân phận con người, và cả những vấn đề xã hội như bất bình đẳng giới hay áp lực văn hóa.

Trên thế giới, có nhiều nghệ  sĩ nữ đã thể hiện được tài năng của mình bằng các tác phẩm văn học nghệ thuật. Với tiểu thuyết To the Lighthouse (Đến ngọn hải đăng, 1927), Virginia Woolf  đã  khéo  léo sử dụng văn chương để khám phá dòng ý thức, lột tả những suy nghĩ phức tạp và cảm xúc tinh tế của phụ nữ trong bối cảnh xã hội áp bức. Còn tác phẩm Beloved (Người yêu dấu, 1987) của Toni Morrison lại không chỉ nói về trải nghiệm của phụ nữ da màu mà còn đặt ra câu hỏi về quyền lực, chủng tộc và lịch sử. Trong nghệ thuật thị giác thì có nữ họa sĩ Frida Kahlo, bằng các bức tranh  tự  họa, bà đã thể hiện nỗi đau thể chất, tinh thần và hành trình tìm kiếm bản ngã, với góc nhìn đậm chất  nữ  tính  và cá nhân. Frida Kahlo trở thành biểu tượng của sự sáng tạo vượt qua đau đớn cá nhân. Những bức tranh tự họa của bà không chỉ là sự khám phá bản thân mà còn là tiếng nói mạnh mẽ về nữ quyền, bản sắc văn hóa và sức mạnh tinh thần của phụ nữ. Hay như Judy Chicago với tác phẩm sắp đặt  The  Dinner  Party  (Bữa  tiệc  tối, 1974 - 1979) mang tính bước ngoặt đã tái định nghĩa vai trò của phụ nữ trong lịch sử, tôn vinh những đóng góp bị lãng quên.

Trong văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Ngọc Tư với Cánh đồng bất tận, Gió lẻ và 9 câu chuyện khác, Biển người mênh mông… khắc họa số phận phụ nữ nông thôn miền Tây Nam Bộ với sự chân thực và đồng cảm, phá vỡ những chuẩn mực về vẻ đẹp lý tưởng hóa. Hay nữ nhà văn Y Ban với Bức thư gửi mẹ Âu Cơ, Cưới chui, Đàn bà xấu thì không có quà đã mang đến những câu chuyện đậm chất nhân văn, khắc họa chân thực cuộc sống của những người phụ nữ ở vùng quê nghèo khó hay trong bối cảnh đô thị đầy biến động. Ngoài ra các nhà thơ nữ như Xuân Quỳnh (Lời ru mặt đất và Hoa dọc chiến hào) hay nhà văn Võ Thị Hảo (Giàn thiêu) tái hiện lịch sử và chiến tranh từ góc nhìn của những người phụ nữ, nhấn mạnh sự hy sinh, kiên cường và những mất mát thầm lặng.

Điểm qua một số nữ nghệ sĩ tài danh như trên cho thấy góc nhìn sáng tạo của phụ nữ thường gắn liền với bối cảnh văn hóa, lịch sử mà họ thuộc về. Trong nền văn học nghệ thuật Việt Nam, góc nhìn này khá độc đáo, nó là một lăng kính phong phú, vừa cá nhân vừa phổ quát, vừa dịu dàng vừa mạnh mẽ. Nó không chỉ làm giàu kho tàng sáng tạo của nhân loại mà còn góp phần định hình lại cách xã hội nhìn nhận vai trò và giá trị của phụ nữ.

*   Phụ nữ và sự đổi mới trong nghệ thuật đương đại

Phụ nữ đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc định hình và đổi mới nghệ thuật đương đại, mang đến những góc nhìn mới mẻ, thách thức các chuẩn mực và mở rộng ranh giới sáng tạo. Sự đổi mới của họ không chỉ nằm ở kỹ thuật hay phong cách mà còn ở cách họ sử dụng nghệ thuật để đặt câu hỏi về giới, văn hóa, chính trị và xã hội. Từ văn học, hội họa, âm nhạc đến điện ảnh, họ không chỉ tiếp tục truyền thống mà còn phá vỡ các giới hạn, thử nghiệm những hình thức mới.

Các nghệ sĩ nữ như Yayoi Kusama, Cindy Sherman hay Julie Mehretu không chỉ đổi mới nghệ thuật mà còn đạt được thành công lớn trên thị trường, phá vỡ định kiến rằng nghệ thuật của phụ nữ ít giá trị hơn. Ví dụ, tác phẩm của Mehretu thường được bán với giá hàng triệu đô la, khẳng định vị thế của phụ nữ trong nghệ thuật đương đại. Hay như nghệ sĩ Beyoncé, thông qua âm nhạc và hình ảnh, đã truyền tải thông điệp về sự tự tin và quyền lực của phụ nữ.

Ở Việt Nam, hiện tượng điện ảnh nóng nhất gần đây là phim Mưa đỏ do NSƯT Đặng Thái Huyền làm đạo diễn đã khuynh đảo các phòng vé. NSƯT Đặng Thái Huyền - một nữ đạo diễn có năng lực và trách nhiệm rất nổi bật, nhất là khi đảm nhận một bộ phim lịch sử - chiến tranh quy mô lớn như Mưa đỏ. Chị không chỉ giữ được tinh thần sử thi của tác phẩm mà còn lồng ghép được cảm xúc, tâm lý đời thường của những chiến sĩ, tạo ra những khoảnh khắc bình dị giữa bom đạn - làm cho khán giả không chỉ cảm nhận chiến tranh từ xa mà vẫn truyền tải được cảm xúc sâu sắc và nhân văn.

Ngoài ra, các đạo diễn như Nguyễn Võ Nghiêm Minh hay nhà văn Phong Điệp, nhà thơ Đinh Thị Như Thúy, nhà văn trẻ Lệ Hằng… đang mang đến những góc nhìn mới mẻ, hiện đại và táo bạo trong các tác phẩm của mình.

Trong thời đại hiện nay, công nghệ và mạng xã hội cũng mở ra cơ hội để phụ nữ chia sẻ sáng tạo của mình. Các nữ nhà thơ, nhà văn hay nghệ sĩ các ngành nghệ thuật trên các nền tảng như Instagram hay Tiktok đã tạo nên những cộng đồng sáng tạo, nơi họ tự do thể hiện bản thân và kết nối với khán giả toàn cầu.

Dù đã đạt được nhiều thành tựu, các tác giả nữ trong văn học, nghệ thuật vẫn đối mặt với những thách thức như định kiến giới, thiếu cơ hội tiếp cận tài nguyên, hay áp lực cân bằng giữa công việc sáng tạo và trách nhiệm gia đình. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ từ các phong trào nữ quyền và sự thay đổi trong nhận thức xã hội, phụ nữ ngày càng có nhiều cơ hội để tỏa sáng. Tương lai của văn học, nghệ thuật hứa hẹn sẽ tiếp tục chứng kiến sự bùng nổ của những tiếng  nói nữ giới. Họ không chỉ là người kể chuyện mà còn là những người tiên phong, định hình văn hóa và truyền cảm hứng cho các thế hệ sau.

* Thay lời kết

Điểm sơ lược một số nội dung trên, có thể thấy rằng phụ nữ Việt Nam hay các quốc gia khác trên toàn thế giới, với óc sáng tạo văn học, nghệ thuật phong phú, họ không chỉ là những người ghi lại lịch sử mà còn là những người tạo nên những câu chuyện của tương lai. Từ chính những vần thơ của Hồ Xuân Hương đến những bộ phim của các đạo diễn nữ đương đại đã và đang chứng minh rằng sự sáng tạo của phụ nữ là một nguồn lực mạnh mẽ, góp phần làm phong phú và đa dạng hóa thế giới nghệ thuật. Thế giới sẽ tiếp tục lắng nghe và tôn vinh tiếng nói của họ, bởi đó chính là nhịp đập của sự sống và cảm hứng.

Đ.T.T