Ngọn đèn khát vọng hòa bình

Tác giả Nguyễn Đức Hạt

Tập thơ "Ngọn Đèn Của Mẹ" của Nguyễn Đức Hạt là một bức tranh sống động về tình yêu quê hương, lòng hy sinh và những giá trị nhân văn sâu sắc. Được viết trong bối cảnh kháng chiến ác liệt, thơ không chỉ mang dấu ấn lịch sử mà còn gói ghém những cảm xúc rất đời thường. Tập thơ, với phong cách mộc mạc nhưng không kém phần trữ tình, đã chạm tới trái tim độc giả nhờ những hình tượng gần gũi mà tác giả sáng tạo.

1. Tinh thần yêu nước và khát vọng hòa bình

Tinh thần yêu nước trong tập thơ không phải là những tuyên ngôn lớn lao, mà hiện hữu qua những hình ảnh gần gũi và xúc động. Nguyễn Đức Hạt tái hiện tình yêu quê hương qua các biểu tượng quen thuộc như "ngọn đèn của mẹ," "bàn tay chai sần," hay những "ngã đường bình yên". Yêu nước trong thơ ông không tách rời tình cảm gia đình, như cách người mẹ dõi theo con, thắp sáng ngọn đèn để tiếp sức và che chở.

Khát vọng hòa bình là một mạch cảm hứng sâu sắc, xuyên suốt tập thơ. Trong "Nhớ Mẹ Thứ," tác giả đặt lên bàn cân nỗi đau của chiến tranh với ước mong bình dị nhưng thiêng liêng: đất nước không còn máu đổ, nước mắt rơi.

Những câu thơ: "Chiến tranh, chiến tranh, rồi lại chiến tranh/ Đất nước tôi, bao đau thương tang tóc" đã khắc họa nỗi đau tột cùng mà chiến tranh gây ra cho con người Việt Nam. Đó không chỉ là nỗi đau mất mát cá nhân, mà là vết thương chung của cả dân tộc. Từ những vần thơ này, Nguyễn Đức Hạt khẳng định: dù hy sinh lớn lao, con người Việt Nam luôn khao khát một ngày mai hòa bình, nơi cuộc sống trở về với những điều giản dị nhất.

Trong bài "Bác sĩ – chiến sỹ Đặng Thùy Trâm” tinh thần yêu nước và khát vọng hòa bình được gửi gắm qua sự hy sinh của một người con gái ở chiến trường. Họ không chỉ đấu tranh vì chiến thắng, mà còn vì niềm tin vào một tương lai yên bình:

Em ra đi, để lại cho đời những dòng nhật ký

Cho hàng triệu con tim hôm nay,

Cho thế kỷ mai sau…

Những dòng thơ này như một lời thề khẳng định: sự hy sinh cao cả, góp phần mở ra con đường đến tự do và hòa bình cho dân tộc. Thông qua việc khắc họa những mất mát đau thương, tác giả đồng thời ngợi ca sức mạnh của lòng yêu nước và ý chí quật cường, vượt qua mọi khốc liệt của chiến tranh để hướng tới hòa bình.

Nhân vật trung tâm trong tập thơ là người mẹ - biểu tượng của lòng hy sinh thầm lặng và tình yêu vô điều kiện. Trong bài thơ tiêu biểu "Ngọn Đèn Của Mẹ," hình ảnh ngọn đèn không chỉ là ánh sáng vật lý mà còn là biểu tượng của niềm tin, sự che chở và hi vọng. Bài thơ tái hiện hình ảnh người mẹ miền quê nghèo luôn dõi theo con trong những đêm chiến tranh, thắp ngọn đèn soi đường giữa bóng tối hiểm nguy. Tác giả viết:

Ngọn đèn mẹ vẫn thắp lên

Báo cho ta những ngã đường bình yên.

Ngọn đèn được nhân cách hóa, trở thành chứng nhân lịch sử, vượt lên vai trò vật dụng để mang sức nặng biểu tượng.

2. Khắc họa hình ảnh người lính và thanh niên xung phong

Hình ảnh người lính và các cô gái thanh niên xung phong là một mảng sáng trong tập thơ, thể hiện tinh thần kiên trung, bất khuất của thế hệ trẻ Việt Nam thời chiến. Trong "Ngã Ba Đồng Lộc," hình ảnh mười cô gái thanh niên xung phong được miêu tả với sự dũng cảm phi thường:

Máu có thể chảy, tim có thể ngừng

Nhưng đường ra trận không bao giờ tắc.

Những cô gái trẻ, tuổi đời đôi mươi, không chỉ là biểu tượng của sức sống mãnh liệt mà còn là niềm hy vọng và lòng kiêu hãnh của cả dân tộc. Họ đối mặt với hiểm nguy, bom đạn không ngừng, nhưng luôn giữ vững tinh thần lạc quan và quyết tâm. Các câu thơ tả thực về sự khắc nghiệt của chiến trường xen lẫn những khoảnh khắc bình dị như:

Đêm ngày không nghỉ vượt bao cung đường

 Đầu tóc, áo quần lấm lem, bê bết.

Hình ảnh đó vừa hiện thực vừa trữ tình, làm nổi bật vẻ đẹp lý tưởng và tinh thần cống hiến của họ.

Trong bài thơ "Những năm tháng đau thương vùng dậy trả thù" hình ảnh người lính hiện lên với lòng căm thù giặc sâu sắc và ý chí chiến đấu mãnh liệt. Xe tăng, pháo đạn và khí thế hào hùng của quân đội được tái hiện như một dòng thác cuốn trôi quân thù:

Xe tăng ta ầm ầm lao vào trận đánh

Pháo ta gầm lên dũng mảnh.

Những câu thơ thể hiện không chỉ sức mạnh vật chất mà còn là sức mạnh tinh thần và niềm tin chiến thắng. Người lính trong thơ Nguyễn Đức Hạt không chỉ là chiến binh mà còn là những con người mang khát vọng hòa bình, sẵn sàng hy sinh vì độc lập dân tộc.

Tác phẩm còn làm nổi bật sự gắn bó giữa người lính và quê hương. Trong "Tấm Lòng Người Mẹ," người mẹ già chờ con trở về sau chiến thắng, dù phải đối diện với mất mát lớn lao. Qua đó, hình ảnh người lính không tách rời khỏi những giá trị gia đình, quê hương.

 3. Giá trị nhân văn và giá trị lịch sử

Tập thơ "Ngọn Đèn Của Mẹ" là lời ca ngợi những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam trong giai đoạn chiến tranh: lòng yêu nước, đức hy sinh, tình mẫu tử và tinh thần đoàn kết. Lòng yêu nước được thể hiện không chỉ qua sự hy sinh của những người lính nơi chiến trường mà còn trong sự kiên cường của người mẹ nơi hậu phương. Đức hy sinh trong thơ không phải là những lý tưởng xa vời mà hiện diện qua những hành động cụ thể, như việc người mẹ âm thầm thắp sáng ngọn đèn để soi đường, hay các cô gái thanh niên xung phong đối mặt với bom đạn để thông tuyến đường ra trận.

Bên cạnh đó, tập thơ còn tôn vinh tình mẫu tử - một thứ tình cảm vừa thiêng liêng vừa bình dị. Hình ảnh người mẹ trong "Tấm Lòng Người Mẹ" là biểu tượng cho sự hy sinh thầm lặng và tình yêu vô điều kiện. Tình mẫu tử ấy không chỉ giới hạn trong gia đình mà còn được mở rộng thành tình yêu quê hương, đất nước. Tinh thần đoàn kết cũng là giá trị nhân văn nổi bật, khi cả dân tộc đồng lòng, chung sức vì mục tiêu hòa bình và tự do.

Những giá trị này không chỉ phản ánh thực tế khốc liệt của chiến tranh mà còn mang ý nghĩa phổ quát, vươn tới mọi thời đại. Chúng khơi dậy sự trân trọng và ngợi ca những đức tính cao quý của con người.

*

Tập thơ ghi lại những hình ảnh, cảm xúc và sự kiện trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động của dân tộc Việt Nam - giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Những bài thơ như "Nhớ Mẹ Thứ," "Ngã Ba Đồng Lộc" hay "Những Năm Tháng Đau Thương Vùng Dậy Trả Thù”, "Truông Bồn với tiểu đội thép”, “Đội quân hậu cần huyền thoại”…  không chỉ tái hiện những chiến công oanh liệt mà còn khắc họa sâu sắc nỗi đau, mất mát của chiến tranh.

Tập thơ là một tư liệu sống động, giúp độc giả hôm nay hiểu hơn về những khó khăn và hy sinh của thế hệ đi trước. Hình ảnh những cô gái thanh niên xung phong tuổi đôi mươi, người lính gan dạ trên chiến trường, hay những bà mẹ kiên cường nơi hậu phương đều là những lát cắt chân thực về một thời kỳ không thể nào quên. Qua đó, tác phẩm không chỉ ghi lại lịch sử mà còn truyền cảm hứng và bài học về lòng yêu nước, sự hy sinh và tinh thần đoàn kết cho các thế hệ mai sau.

 4. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ

Ngôn ngữ giản dị mà biểu cảm, cách diễn đạt mộc mạc, gần gũi, nhưng đầy sức lay động. Tác giả sử dụng nhiều hình ảnh quen thuộc trong đời sống hằng ngày như "ngọn đèn" "sông nước", “núi non”, “chim ca”, “hoa nở”... để truyền tải cảm xúc một cách chân thực.

Một trong những thủ pháp nghệ thuật nổi bật của tập thơ là cách sử dụng hình ảnh mang tính biểu tượng. Ngọn đèn, bàn tay mẹ, chiến hào, hoặc cánh đồng quê nhà xuất hiện trong thơ đều mang ý nghĩa vượt lên sự vật cụ thể để trở thành biểu tượng. Ngọn đèn không chỉ thắp sáng mà còn tượng trưng cho tình yêu thương, sự kiên định và hy vọng. Bàn tay mẹ biểu trưng cho sự hy sinh, chăm sóc thầm lặng, còn cánh đồng quê là hình ảnh gắn liền với hòa bình, hạnh phúc.

Nguyễn Đức Hạt khéo léo hòa quyện yếu tố hiện thực khốc liệt của chiến tranh với chất trữ tình sâu lắng, tạo nên sự cân bằng độc đáo. Các hình ảnh bom đạn, hố bom, và mất mát không làm cho thơ trở nên nặng nề, mà ngược lại, được làm dịu đi bởi những dòng thơ miêu tả tình yêu quê hương, vẻ đẹp của thiên nhiên, và hy vọng trong tâm hồn con người.

Nhịp điệu trong tập thơ thay đổi linh hoạt tùy thuộc vào nội dung từng bài. Khi miêu tả chiến trường, nhịp thơ thường dồn dập, căng thẳng để khắc họa sự khốc liệt. Ngược lại, trong những đoạn viết về tình mẹ, tình quê hương, nhịp thơ lắng đọng, mềm mại, tạo nên sự tương phản và làm nổi bật cảm xúc. Ví dụ:

Xe tăng ta ầm ầm lao vào trận đánh

Pháo ta gầm lên dũng mãnh.

Những câu thơ này tạo nên sự hùng tráng, trong khi những dòng thơ về mẹ lại mang tính nhấn nhá nhẹ nhàng:

Ngọn đèn…

Như ánh mắt yêu thương

Nguyễn Đức Hạt sử dụng điệp từ và điệp ý một cách tinh tế để nhấn mạnh cảm xúc và ý nghĩa. Chẳng hạn, trong "Ngọn Đèn Của Mẹ," điệp từ "ngọn đèn" được lặp lại nhiều lần, không chỉ để miêu tả mà còn khắc sâu ý nghĩa biểu tượng của nó trong lòng độc giả.

Tập thơ “Ngọc Đèn Của Mẹ” là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa hiện thực và trữ tình. Đặc biệt, cách sử dụng biểu tượng và hình ảnh thơ là điểm sáng nghệ thuật nổi bật.

*

"Ngọn Đèn Của Mẹ" không chỉ là một tập thơ đơn thuần mà còn là một bản hùng ca về tình yêu, lòng hy sinh và khát vọng hòa bình của dân tộc. Qua tập thơ, Nguyễn Đức Hạt đã thể hiện sự sáng tạo, sự nhạy cảm và tình yêu sâu đậm đối với đất nước, con người. Tập thơ không chỉ đáng đọc mà còn đáng suy ngẫm, góp phần làm giàu thêm văn học kháng chiến của đất nước ta.

 N.N.K