Gặp lại bên sông Hàn
|
|
Tôi nhớ lắm, năm 1978, mùa thu, có đợt công tác biệt phái vào Đà Nẵng. Chiếc IL19 từ Gia Lâm, bay vèo cái, sân bay Đà Nẵng đã đón chào! Tôi từng có thời gian 3 năm trong chiến trường thời ác liệt, nhưng gần tới Huế thì miền Nam hoàn toàn giải phóng; cho nên từ chân phía bắc đèo Hải Vân trở vào, là cả một không gian bao la, tôi vẫn đang thèm khám phá. Những cuộc đi, ra... ngoài Hà Nội, là việc công hay việc tư...cứ được đi là lòng tôi đều dào dạt. Tôi luôn hau háu...nghe, nhìn...cảm nhận như chớp chụp từng cảnh sắc, khung trời mới lạ...Biết bao nhiêu cái hay, cái chưa hay...đang chờ và gọi mời một chàng trai tuổi đời chưa tới 30.
Mùa thu năm đó, nắng tháng 8 đổ lửa xuống thành phố duyên hải miền Trung. Những giọt nắng "thủy tinh" nhảy nhót hoa cả mắt trên đoạn cuốc bộ...Những bóng người da nâu dáng hối hả, bươn bả... Thành phố bên sông Hàn êm đềm của thời thị trường chưa mở cửa, và hương vị biển khơi... ào vào mọi cảm quan. Những gì là ấn tượng đầu tiên của vùng đất mới này đã lưu lại mãi trong tâm tưởng tôi. Nó ngập tràn, choán ứ và...quá tải, ngoài sức tưởng tượng của một "thi sĩ đồng quê". Tôi mệt mỏi, không cảm tình với những ngày đầu tiên sống trong thành phố này! Khoảng hơn 8 giờ tối, ngồi ở cổng nhà 172 Bạch Đằng, mưa gõ trên mái tôn đôm đốp, có tiếng rao lảnh lót "ho vi lon a, ho vi lon a"...Anh trưởng phòng, trong đêm đầu tiên ấy, đã cười khoái trí đố tôi":
- Đố cậu họ đang rao gì đấy?
Tôi là dân miền núi phía bắc, có vào Quảng Trị, Thừa Thiên...nhưng là vào thời đánh nhau; chưa hề được tiếp xúc với những người dân bên kia bờ chiến tuyến; chưa vượt được sông Bồ trong ngày 8/3/1975 đã bị pháo địch bắn phản, què cẳng phải "bán sới" quay về hậu tuyến rồi ra Bắc. Lắng tai, nghe đi nghe lại thêm mấy lần nữa! Chịu. Không thể đoán được họ rao gì, tôi đành cười trừ:
- Em chịu, như là tiếng tây anh à...
Anh trưởng phòng ha hả cười, ra chiều sành sỏi...giải thích:
- Họ rao trứng vịt lộn đấy, trong này gọi "hột vịt lộn", nghe là "ho vi lon" âm sắc giọng Quảng Đà...cậu không biết là phải thôi, ha ha...
Ngoài Hà Nội, tôi đã nghe trong đây cá biển rẻ nhất Việt
Công việc ở nhiệm sở của chi nhánh một Tổng công ty ngành ngoại thương lúc bấy giờ, phần kế toán chỉ báo sổ, mà anh trưởng phòng đưa tôi vào mươi ngày rồi quay ra, giao tôi tạm thời cái quyền "kế toán trưởng", giải pháp và tình thế, ý chừng muốn tôi gắn bó với thành phố này. Tôi mới chỉ học hết cấp 3, vào lính, bị thương rồi chuyển ngành, may kế toán ở chi nhánh này chỉ là "kế toán đơn" nên tôi nhàn lắm, nhưng cũng ...nghèo lắm...hơn anh lính một chút đỉnh nhưng lạ thì cứ vui cái đã! Có đi làm thêm cũng chỉ vào những chủ nhật, ngày lễ...ra cảng góp sức với công nhân bốc vác, cả cơ quan tham gia cải thiện bằng "bốc vác", không hề có việc gì ngoài việc ấy...
Những lúc rảnh rỗi, tôi thường một mình lang thang bên sông Hàn, nơi duy nhất để tôi thả hồn ra mênh mông chiều tím... với những cánh hải âu chao liệng, những con tàu ăn hàng thưa thớt, lừng lững bên cầu cảng...Hàng ghế đá chạy dài ngút mắt bên sông cũng vắng bóng người và cái "câu lạc bộ thủy thủ" thời ấy được coi là "thời thượng ăn chơi nhất..." màu vôi trắng nhạt cũng thi thoảng mới có bóng người...để lòng tôi càng nhung nhớ Hà Nội...May mắn, trước khi anh trưởng phòng ra Hà Nội, anh "thửa" thêm một cô nhân viên. Tôi đã biết sơ sơ lý lịch cô này. So với tôi, thì trình độ và bằng cấp... không nên so. Cô ấy học xong đại học ngành kinh tế thời chính quyền cũ và thông thạo tiếng Anh, tiếng Pháp, còn tôi chỉ mới hết phổ thông...Nhưng điều mà con tim trai trẻ chưa vợ như tôi bị choáng ngợp, ấy là cái dung nhan của cô nàng. Tôi phải trấn tĩnh con tim bồng bột, từng nơi từng lúc...mà càng ngày, tôi càng bị hút vào...Cái anh chàng "kế toán trưởng" vô bằng cấp ấy cứ ngày ngày ngồi đối diện với cô gái đẹp trong cùng một phòng...đóng kín...Cái đẹp, cái tươi, cái duyên cái dáng...chẳng dám tả làm chi cho bây giờ thêm "tiếc đứt..." Và có lẽ, cũng chính vì cái nhân tố mới này đã làm tôi lãng quên cái gay gắt nắng thiêu, cái oi nồng của miền biển lạ mỗi chiều, cuối hè đầu thu ấy...
Gần bốn tháng trời ngồi đối diện nhau trong một căn phòng 10 mét vuông chỉ có 2 người!
Gần bốn tháng trời, bốn mắt nhìn nhau, chỉ cách chưa đến một mét và hai đôi chân trần chẳng hiểu "vô tình hay hữu ý" nhiều lúc cũng...lỡ chạm nhau rồi...rụt vội về...
Thỉnh thoảng ra chi nhánh ngân hàng Ngoại thương vay, gửi vốn lưu động...về, Võ Tuyết hay có câu:
- Anh T à, mấy cô ngoài ngân hàng cứ khen anh T đẹp trai mà hiền quá hà...Cô Dung gửi lời hỏi thăm anh đó...
Võ Tuyết có hôm do ít việc, nhàn quá, ngao ngán mà phát lên thành lời:
- Anh T à, Tuyết thích, tới công sở, cúi đầu làm việc mải miết, rồi khi ngẩng đầu lên là ra về! Như vậy mới khỏe anh à.
Tôi thì chưa nghĩ được thế, có lẽ vì tôi là "nhà thơ"...hay sao! Tôi chưa hình dung được cái thích ấy ngay. Sau này, dần dần ngộ ra nó. Nó hiển hiện, thực tế và ngày một như nhân văn hơn theo thời gian, trong cuộc đời của tôi sau này! Tôi hiểu sâu hơn tại sao Tuyết nói câu ấy. Tuyết kể với tôi nhiều chuyện lắm, tất nhiên là những chuyện thời chưa giải phóng. Tuyết có một cái đồng hồ nữ hiệu Senco, một cặp kính cận khá dày, một bộ đồ sửa móng, toàn đồ sịn, mà theo như lời Tuyết thì chúng đã ở với cô 15 năm rồi, có nghĩa là Tuyết đã giữ nó từ năm học cấp 2, một con người biết trân trọng và giữ gìn những thứ mà do chính sức lao động của mình tạo nên... Tuyết có lần kể:
- Nhà Tuyết 10 người, bố mẹ và 8 anh chị em. Tuyết là chị cả, thời Ngụy, chỉ có ba với Tuyết đi làm mà cuộc sống gia đình đàng hoàng lắm. Ba Tuyết làm chủ thầu xây dựng, còn Tuyết học xong đại học làm hành chính trong một công ty kinh doanh, tư nhân.
Một lần có việc, tôi tới nhà Tuyết! Cả ba mẹ và mấy đứa em vui vẻ đón tôi như đón một khách quý, và tôi tự nhiên lại hãnh diện hơn với cái mẽ tưởng "đẹp trai" của mình, còn cái chức "kế toán trưởng" thực tình tôi cũng đã cảnh giác từ trước, chưa bao giờ tự đưa mình vào những tình thế "tầm thường", khó nói...ấy.
Mấy ngày, từ khi mới vào, tôi đã "mò" được một anh bạn thân, đang giảng dạy trong trường Đại học Bách khoa Hòa Khánh, cũng chưa vợ. Cô bạn Tuyết tuy bằng tuổi nhưng do làm công việc bàn giấy nên da nâu sáng chứ không sạm đen như phụ nữ làm ngoài trời, dãi dầu miền biển. Khuôn mặt đẹp, ánh nhìn thông minh của người có học hành bài bản đã làm cả anh bạn của tôi cũng bị... hút hồn luôn. Hai thằng chúng tôi thường trổ những "tài vặt". Những công việc đi đây đi đó do vị thế ưu đãi, kể cả việc dùng cái thẻ thương binh để được ưu tiên mua vé xem hát, xem kịch trong cái rạp hát duy nhất của thành phố, hoặc thi thoảng mua rau tươi Đà Lạt, rất hiếm hoi mà dân chúng nơi đây phải xếp hàng dài hàng cây số...nhiều khi chưa đến lượt, rau đã hết.
Vào một chủ nhật đẹp trời, anh bạn Huy Phú (tên anh bạn thân của tôi từ thời còn để chỏm) mượn đâu được cái máy ảnh đen trắng tới "hành" chúng tôi, hết đứng lại ngồi, hết chụp chung lại chụp riêng...đủ kiểu. Bao nhiêu lần máy ảnh nháy lia lịa, nhưng mấy ngày sau, chỉ có vài tấm ảnh chụp chung của tôi với Tuyết được mang tới. Huy Phú cười trừ: "Phim bị hỏng gần hết, xin lỗi các bạn!" Thì ra, sau này tôi mới hiểu, chụp ảnh chỉ là cái cớ để một anh chàng sắp "ế vợ" nữa muốn ngắm kỹ một cô nàng xinh đẹp Sông Hàn.
Ông Giám đốc Agrexsport chi nhánh Đà Nẵng sau giờ làm và những ngày nghỉ, thấy khi nào cũng lững thững một mình xách cái túi cổ lỗ giả da sau lưng; thả bộ hết chợ Sắt, chợ Hàn và những cửa hàng đồ cũ để săn lùng...đồ cũ. Mỗi khi về mặt mũi vị ấy luôn sáng tươi vì khi thì mua được một cái bàn là sỉn, một cái quạt máy tróc sơn vẹo cánh hay một cái khung xe đạp nội địa...tất cả những thứ đó không có hoặc rẻ hơn ngoài Bắc...
Nhà tôi ở miền núi, vườn nhà tôi chẳng thiếu thứ gì; khi thấy bên chợ Hàn có rất nhiều chỗ bán chuối chín, quả rất to, màu vàng nhạt, vì rẻ, tôi mua thử. Về lôi ra ăn thì không ăn được vì nhạt quá... khó tả. Tôi đã quen ăn những quả chuối tiêu chín sậm vàng trứng quốc, ruột lấp lánh cát đường ngọt lịm, thơm phức... Nói chung Đà Nẵng của chúng ta hồi đó hoa quả chẳng có gì, ngoài thứ quả cóc dầm đường, dầm muối... mà cũng vì cái vị chua ngon lạ lẫm của nó đã ấn tượng lấn át hết các loại hoa quả khác...
Như mọi thời, từ cổ tới kim, những chàng trai chưa vợ và những cô gái chưa chồng, trừ những lúc đang công việc, cái suy nghĩ thường nhật từ khi thức giấc cho tới khi lại lên giường cứ ngày qua ngày, suy nghĩ và hóng hớt một "bóng hồng"! Nhất là đối với những người "xa xứ". Những đợt qua lại thăm nhau giữa những cô gái và những chàng trai đang độ tuổi cứ diễn ra sôi nổi nhưng tâm trí tôi đã bị cái cô cử nhân kinh tế hàng ngày ngồi ngay trước mặt choán hết...bất kể các cô con gái những gia đình từng tập kết ra Bắc mới hồi cư...
Một hôm, tôi, một chiến sĩ giải phóng năm xưa, như đảng viên phát biểu trong một cuộc họp "chi bộ", ướm hỏi Võ Tuyết:
- Sao gần 30 tuổi, Tuyết chưa xây dựng gia đình?
- Ảnh đang bên Mỹ. Tuyết trả lời. Rồi cô lại nói: Có dịp là Tuyết sẽ sang bên ấy. Tuyết có một nguyên tắc, có lẽ "hơi xưa", là trong chuyện tình cảm, bao giờ cũng dứt khoát... đứt đuôi đâu đấy với đám này rồi mới sẵn sàng chuyển sang đám khác. Với con trai, Tuyết thích phải là người từng trải! Vì những người đó đã chán cảnh dông dài chơi bời...Khi tính chuyện gia đình, người ấy sẽ toàn tâm toàn ý, toàn tình, tu trí hơn cho gia đình mình...
Tôi thấy, tuy bằng tuổi nhưng Tuyết chín chắn quá và cái đầu cũng đang hơn tôi! Còn nửa tháng nữa là tới tết Nguyên Đán. Tôi như chẳng còn lòng dạ gì nữa với nơi này hay sao mà lòng bỗng trở lại như một cậu bé! Nhớ mẹ, nhớ quê hương, nhớ Hà Nội...tôi dứt khoát xin trở lại Bắc kỳ, là nguyên cớ hay nguyên nhân...hay là cái gì gì tôi không muốn biết nữa và cái sự đau khổ chẳng ra đau khổ, thất tình chẳng ra thất tình kia đã khoanh khoanh cho một "hạn độ" mà cũng lại một giải pháp "thất tình âm ỉ"...phải "dứt áo" với sông Hàn...
Tôi với anh bạn thân hì hục ra gần chợ Sắt mua một bao tải dừa già, về trút nước ra, nạo lấy cùi trắng, chẳng hề biết kỹ thuật làm mứt cũng cứ...làm. Nổi lửa hì hục...cả đêm...khi mứt dừa đã thành "hàng", mấy yến, nếm đi nếm lại, mùi xà phòng vẫn xông nồng nặc...hết trị.
Rồi, dẫu gì thì cũng phải cố gắng lịch sự với "phái yếu"! Tôi và Huy Phú làm một buổi chia tay khá ly kỳ với cô bạn Võ Tuyết...với những món ăn nửa Bắc kỳ nửa Trung kỳ mà anh được nhiều cô thanh niên xung phong khen... Sau đó, hết đứng lại ngồi...đủ kiểu. Sáng hôm sau hai thằng lễ mễ khuân vác...ra sân bay... Vèo cái, lại trở về Hà Nội, quà cáp trở lại miền Bắc chuyến ấy, ngoài thứ mứt dừa "tự tạo", có thêm một loại duy nhất ấy là những túi moi biển khô.
Cái cô bạn có tên Võ Tuyết ấy, tôi chẳng hề e ngại khi đưa tên thật bạn mình lên đây, mà còn mong cô ấy "trời xui" mà đọc được thì càng hay. Còn bởi vì sau những ngày đó, ngoài Hà Nội, tôi đều đều vẫn nhận được thư cô ấy gửi ra với cái mào đầu "Tuyết cứ nhìn thấy những dòng chữ thân quen của anh T lưu lại trên hóa đơn chứng từ của chi nhánh mà nhớ anh T nên viết thư ni!” ...Những câu chuyện tôi đã đưa trên đây đều là thật cả và tôi cũng đã nói từ đáy lòng mình điều mà ngày xưa tôi chẳng dám nói với ai. Rồi tôi biết Võ Tuyết không đi Mỹ, mà chính cái anh chàng thương nhân Việt
Bây giờ thì tôi đang cùng đám bạn bè cùng lớp, vừa rong ruổi trong một chuyến du chơi xuyên Việt bằng ô tô, mấy anh bạn thay nhau tự lái, trong đó có cả anh bạn Huy Phú (đã lấy vợ người gốc Đà Nẵng và ở hẳn trong đây từ lâu) ngồi ở khách sạn Công đoàn, bên bãi biển Thanh Bình. Hai ngày du chơi thăm thú, là hai ngày tràn ngập những ấn tượng khám phá...Có tới 6 cây cầu bắc qua sông Hàn, con đường chạy dài mấy mươi cây số dọc cái bãi biển đã nổi tiếng thế giới...Biển Đà Nẵng xanh trong, mênh mông ngút tầm...Những con đường rộng dài không tiền khoáng hậu, hiện đại... Bao nhiêu những khách sạn mới, không kể hết được; và những khu chợ, siêu thị khang trang ồn ã đông đúc, không thiếu thứ gì có trên thế giới chứ không như năm nào 4 tháng tôi đã ở đây.
Vợ chồng Võ Tuyết, tất nhiên là tôi phải tìm đến, mà chưa năm nào từ dạo ấy chúng tôi quên liên lạc với nhau qua điện thoại...Chồng Võ Tuyết, tôi hình dung lâu, giờ đúng như khi gặp mặt, không đẹp trai lắm nhưng lanh lợi, rắn rỏi chất miền Trung. Trong cái lịch lãm của một thương gia giàu có vẫn thấy cái chất phác của một người có học, từng trải mà không mất gốc, anh nhẹ nhàng, vẫn giữ nguyên giọng xứ Quảng:
- Anh T à, qua bên Mỹ tui mới thấy chẳng nơi nào tuyệt vời như quê hương mình. Tui về đây không phải riêng vì "bả" mà còn vì tui đã sinh ra và phương trưởng ở đây, dù là thời nào, mình là người làm ăn chân chính...cách chi làm mình thành người có tội hoặc đổ bể được!... Tôi tần ngần một dạo vì anh này nói đúng quá! Tôi cũng làm trong ngành ngoại thương nhưng doanh nghiệp nhà nước đang dần bị các doanh nghiệp tư nhân cả trong và ngoài nước lấn lướt... nhất là những ngành nghề mà nhà nước bỏ độc quyền. Nhớ lại cái thời chưa xa mà cũng không gần ấy, hồi tôi với Tuyết suốt ngày ngồi trong một phòng, đối diện nhau chỉ có 2 người và thấy những sự đổi mới hôm nay là không tưởng! Có anh bạn trong đoàn bĩu môi:
- Tôi nghe đầy những điều ong tiếng ve về cái sự đổi mới bây giờ ông ơi! Tất tật, từ gọi vốn liên doanh, dùng vốn ODA, đến những việc như đền bù giải tỏa của Đà Nẵng này đấy...
- Thì tôi cũng nghe thôi, nhưng ở Việt Nam bây giờ, nơi nào mà không có những điều này điều nọ, hay hoặc không hay về kinh tế nói chung! (Một anh bạn nữa chen vào). Nhưng tôi biết rõ gần đây Đà Nẵng có nhiều cái mới lạ tầm cỡ. Nào là cáp treo Bà Nà dài và cao nhất thế giới mới khánh thành hôm rồi, cầu Thuận Phước là cầu dây võng dài nhất Việt Nam vừa thông xe kỹ thuật hôm 25/3; năm nào cũng có thi bắn pháo hoa quốc tế trên sông Hàn và...một điều mà không phải nơi nào cũng được nghe, đó là tại Đà Nẵng này, tốc độ đền bù và giải phóng mặt bằng cho các dự án kinh tế...nhanh nhất nhì cả nước đấy.
Bất giác nhớ tới lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi nói thêm:
- Trong di chúc, Hồ Chủ tịch có viết: "...Thắng giặc Mỹ ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay..."! Hồi ấy nghe xa vời, nhưng bây giờ đem so, thấy thật chẳng sai...
- Ông chỉ thấy bề nổi thôi ông ơi...Bao nhiêu chuyện tham nhũng tầy đình đấy! Một anh bạn trong đoàn lên giọng. Huy Phú bấy giờ mới lên tiếng:
- Ôi dao, đã là xã hội thì cái gì mà chẳng có. Mọi thứ phát triển đều phải tuân theo quy luật tự nhiên thôi. Cứ từ từ, dần dần những hiện tượng xã hội tự đến rồi sẽ tự tồn tại hoặc tự bị tiêu diệt thôi à. Là con người chân chính thì cái đầu tiên là cứ phải làm tròn trách nhiệm bổn phận mình rồi mới quan tâm sang lĩnh vực khác...Tôi đỡ lời:
- Về số lượng, chất lượng cũng như tốc độ kiến thiết, phát triển nói chung không riêng gì ở thành phố Đà Nẵng này, mà ở trên khắp đất nước đã thấy tiến lên gấp trăm hay gấp ngàn lần so với hồi mới giải phóng rồi. Những cái hay nhìn thấy, những cái dở cũng nhìn thấy nhưng thời nào cũng vậy, mà các ông xem Tây Du Ký rồi cũng biết mà, ngay cả như Đường tăng cùng các môn đệ đi lấy kinh khi đến Tây Trúc, họ vẫn còn nhìn thấy những việc làm trái nghịch...của các thánh nhân kia mà! Thuyết nhân quả tồn tại mãi với đạo phật và văn minh, khoa học...sự phát triển lên tầm cao nhân loại, những tinh hoa sẽ như quy luật tự nhiên tồn tại và những thứ rác rưởi cặn bã...ngang, ngược dòng chảy, cũng sẽ bị quy luật tự nhiên đào thải thôi, không sớm thì trầy.
Lần nào chúng tôi vào chơi anh bạn Huy Phú cùng vợ cũng bắt, mấy bữa đầu tiên phải dùng thực đơn biển Đà Nẵng mà phải do vợ chồng anh ta tự ra chợ Liên Chiểu mua, chế biến rồi mang tới khách sạn. Rượu San lùng mang từ Bát Sát Lao Cai nhâm nhi với cua ghẹ tươi ngon cùng món sứa nộm độc đáo của biển Đà Nẵng càng làm các thực khách thêm khoái khẩu...Tất cả đều vui tươi yêu đời. Cuộc nhậu đang sôi nổi bỗng có tiếng đùng...đoàng...vang lên, rồi khoảng trời sau lưng chúng tôi sáng rực...Tất cả thực khách đều ngoái cổ lại. Những chùm pháo hoa xanh đỏ tím vàng tóa lên, bung ra, muôn hình muôn vẻ; tiếng lục bục trên không trung...Anh chàng Huy Phú chẳng còn trẻ trung gì nhưng vẫn muốn vui đùa như còn trai trẻ, lôi cái máy ảnh hiệu Canon ra nói to:
- Nào, lại chụp ảnh đây, bây giờ máy xịn hơn mà phim cũng xịn hơn nha!
- Đề nghị tất cả các bạn cùng cười tươi lên nào...
NGUYỄN TRƯỜNG TAM
