Thử hình dung về Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới tại Đà Nẵng - Bùi Văn Tiếng
Vậy là Hiệp hội Sân khấu Quốc tế ITI đã chọn Đà Nẵng làm nơi đăng cai tổ chức Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới/ITI World Performing Arts Festival lần thứ nhất vào năm 2018. Đà Nẵng không phải là địa phương đầu tiên ở nước ta đăng cai tổ chức một liên hoan sân khấu mang tính hội nhập quốc tế sâu rộng như thế này. Các năm 2002, 2006 và 2016, ba lần Liên hoan sân khấu thử nghiệm quốc tế/ International Experimental Theatre Festival đã được tổ chức ở Hà Nội; năm 2013, Festival các trường sân khấu quốc tế khu vực châu Á - Thái Bình Dương lần thứ nhất cũng đã được tổ chức ở Thành phố Hồ Chí Minh... Tuy nhiên Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới Đà Nẵng 2018 cũng có một số điểm khác biệt. Trước hết ITI đang để ngỏ khả năng đăng cai Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần thứ hai: có thể tại một thành phố nào khác ở một quốc gia thành viên ITI, cũng có thể tại chính Đà Nẵng. Trường hợp trước, Đà Nẵng có vinh dự là người mở đầu; trường hợp sau, Đà Nẵng có thêm một thương hiệu độc quyền mới. Trường hợp nào cũng đòi hỏi Đà Nẵng phải làm tròn trách nhiệm một thành phố chủ nhà tại Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần thứ nhất.
Nếu mọi việc thuận buồm xuôi gió thì thời điểm tổ chức tốt nhất là đầu tháng 7 để Lễ khai mạc Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần này có thể kịp diễn ra đúng vào ngày mồng 1 tháng 7 nhằm kết hợp kỷ niệm sự kiện 70 năm thành lập ITI. Đây cũng là điểm độc đáo của Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới Đà Nẵng 2018. Cần nói thêm ITI là một tổ chức quốc tế phi chính phủ được thành lập tại Prague ngày mồng 1 tháng 7 năm 1948 do UNESCO và cộng đồng sân khấu quốc tế khởi xướng. Sau 70 năm hoạt động, đến nay Hiệp hội Sân khấu thế giới có 90 nước thành viên, trong đó Việt Nam được kết nạp là thành viên chính thức của ITI từ Đại hội Sân khấu thế giới lần thứ 30 tổ chức tại Tampico Mexico vào năm 2004. Tại Đại hội Sân khấu Thế giới lần thứ 34 tổ chức ở thành phố Yerevan Armenia vào năm 2014, đại diện duy nhất của ITI Việt Nam là Đạo diễn Lê Quý Dương được bầu vào Hội đồng Điều hành ITI, được cử làm Phó Chủ tịch Diễn đàn Festival quốc tế, và tại Đại hội Sân khấu thế giới lần thứ 35 tổ chức ở Segovia Tây Ban Nha tháng 7 vừa qua, anh tiếp tục được bầu vào Hội đồng Điều hành ITI, được cử làm Chủ tịch Diễn đàn Festival quốc tế.
Để hình dung về Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần thứ nhất Đà Nẵng 2018, có thể tìm hiểu đôi chút về một trong những sự kiện văn hóa nghệ thuật quan trọng bậc nhất khởi đầu từ năm 1947 của ngành kịch nghệ Pháp, cũng là một trong những liên hoan văn hóa nghệ thuật nổi tiếng nhất và lâu đời nhất trên thế giới - Liên hoan sân khấu Avignon diễn ra vào tháng 7 hằng năm. Liên hoan này thu hút khán giả ở cả hai phần: Festival In và Festival Off. Festival In được coi là phần chính thức gồm các vở kịch dàn dựng bởi các tên tuổi lớn trong giới kịch nghệ Pháp và thế giới được trình diễn trang trọng tại những sân khấu lớn và quy mô. Bên cạnh đó, Festival Off được coi là Festival mở dành cho tất cả các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp và nghiệp dư của Pháp và quốc tế muốn tham gia Festival để tìm kiếm cơ hội quảng bá thương hiệu. Như vậy tuy là lần đầu tiên được đăng cai tổ chức Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới, nhưng Đà Nẵng hoàn toàn có thể học tập mô hình Liên hoan Sân khấu Avignon để phân ra Festival In/Chương trình chính thức và Festival Off/Chương trình phi chính thức nhằm vừa khẳng định tầm cỡ/đẳng cấp nghệ thuật vừa tạo sự phong phú đa dạng và khuyến khích những thể nghiệm cách tân trên sân khấu.
Dự kiến khoảng 20 đoàn nghệ thuật đến từ các quốc gia thành viên ITI - trong đó có Việt Nam - sẽ được mời tham gia Festival In/Chương trình chính thức, được thành phố đảm bảo chi phí ăn ở, đi lại tại Đà Nẵng trong suốt thời gian tổ chức Liên hoan; đồng thời cũng khoảng ngần ấy đoàn sẽ được mời tham gia Festival Off/Chương trình phi chính thức, tự túc toàn bộ chi phí ăn ở, đi lại khi đến dự Liên hoan nhưng được Đà Nẵng bố trí thời gian và địa điểm công diễn. Để được mời tham gia Festival In/Chương trình chính thức, các đoàn nước ngoài sẽ do ITI thẩm định lựa chọn, còn các đoàn trong nước sẽ do Đà Nẵng phối hợp với ITI Việt Nam cùng tiến cử. Rõ ràng, Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần thứ nhất Đà Nẵng 2018 không chỉ là nơi để khán giả và quan trọng hơn là để giới nghệ sĩ biểu diễn Việt Nam có thể tiếp cận với những thành tựu của nghệ thuật biểu diễn thế giới mà còn là nơi để chúng ta giới thiệu với bạn bè quốc tế các tiết mục đặc sắc mang tính đại diện của Việt Nam như Nhã nhạc Cung đình Huế (được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2003), như Ca trù (được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp năm 2009), như Đờn ca tài tử Nam Bộ (được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2013), như Tuồng, Kịch nói, Múa rối nước...
Như vậy Đà Nẵng không chỉ thay mặt cả nước mà còn cùng cả nước góp sức chung tay làm tròn trách nhiệm đăng cai tổ chức Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần này. Và với tư cách là công dân thành phố chủ nhà, đương nhiên giới nghệ sĩ biểu diễn Đà Nẵng phải có trách nhiệm lớn hơn trong việc quảng bá nghệ thuật biểu diễn nước nhà. Ngay từ bây giờ, các nghệ sĩ của Nhà hát tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh cần khổ công tập luyện một tiết mục đặc sắc nhất của Nghệ thuật Tuồng xứ Quảng ở Đà Nẵng (được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2015) để có thể được chọn thay mặt ngành Tuồng Việt Nam tham gia Festival In/Chương trình chính thức. Đồng thời Hội Nghệ sĩ sân khấu thành phố có thể tham gia Festival Off/Chương trình phi chính thức bằng vở dân ca kịch chuyển thể từ kịch bản Chuyện tình bên dòng sông Thu của Lưu Quang Vũ - một nhà viết kịch lừng danh quê Đà Nẵng; bằng một tiết mục đặc sắc nhất của Nghệ thuật hô/hát bài chòi dân gian ở Đà Nẵng (được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2016).
Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn thế giới sẽ tập trung vào việc trình diễn các tiết mục sân khấu và vào các hoạt động học thuật liên quan đến nghệ thuật biểu diễn trên sân khấu - bao gồm cả múa, âm nhạc, mỹ thuật sân khấu... Không phải ngẫu nhiên mà Liên hoan này mang tên Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn chứ không chỉ Liên hoan Sân khấu. Trong Festival Off/Chương trình phi chính thức có khả năng sẽ dàn dựng tiết mục trình diễn phục trang sân khấu, chẳng hạn có thể khán giả sẽ được tận mục sở thị chiếc váy của nàng Juliet xinh đẹp trong vở kịch Romeo and Juliet của William Shakespeare từng xuất hiện trên sân khấu của nhiều nước khác nhau, và sẽ thấy chiếc váy của nàng Juliet sân khấu Anh không giống với chiếc váy của nàng Juliet sân khấu Pháp, cũng không giống với chiếc váy của nàng Juliet sân khấu Nga... Đó là chưa kể việc các nghệ sĩ hóa trang, vẽ mặt nạ tuồng trước công chúng, ở ngay cửa rạp, được coi như màn quảng cáo thú vị và hiệu quả. Ở Liên hoan sân khấu Avignon, các nghệ sĩ còn trực tiếp đi khắp đường phố để tiếp thị cho vở diễn của mình, mặc nguyên phục trang của vai diễn, cùng các đạo cụ đặc biệt, biến hóa xử sự đúng tính cách của nhân vật... Trước năm 1975, người Đà Nẵng cũng từng chứng kiến các nghệ sĩ hát bội/cải lương mặc nguyên phục trang của vai diễn ngồi xích lô đi trên một số đường phố để quảng cáo trước khi diễn ở Rạp hát Hòa Bình. Có thể câu chuyện của sân khấu Đà Nẵng nửa thế kỷ trước sẽ tái hiện trong Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần thứ nhất Đà Nẵng 2018.
Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần thứ nhất Đà Nẵng 2018 diễn ra nhân dịp kỷ niệm sự kiện 70 năm thành lập ITI cho nên những người quan tâm đến lịch sử sân khấu toàn thế giới, toàn châu lục và mỗi quốc gia thành viên ITI có thể thỏa mãn sự hiếu kỳ của mình khi được xem các triển lãm ảnh phản ánh những thành tựu của nghệ thuật biểu diễn của nhân loại trong bảy thập niên qua kể từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Khác với điện ảnh - nghệ thuật thứ bảy, cũng khác với văn chương, nghệ thuật biểu diễn là một sự giao tiếp rất gần và rất thực giữa nghệ sĩ với công chúng/khán giả. Nhiều năm nay người Đà Nẵng từng được mãn nhãn trước các màn trình diễn pháo hoa nghệ thuật, được thụ hưởng những buổi đại tiệc âm thanh và ánh sáng và không phải không có người nhận ra thông điệp về tình yêu, về khát vọng hòa bình... mà các đạo diễn muốn thể hiện trong từng màn diễn, nhưng so với Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới thì chắc chắn không bằng. Sức hấp dẫn đồng thời là sức mạnh của nghệ thuật biểu diễn chính là sự giao tiếp rất gần và rất thực ấy giữa nghệ sĩ với công chúng/khán giả, là sự truyền đạt trực tiếp các thông điệp nghệ thuật ấy. Chính vì thế hoạt động không thể thiếu trong Liên hoan này là các cuộc trao đổi mang tính học thuật giữa những nhà lý luận/phê bình sân khấu các nước thành viên ITI nhằm giúp công chúng có được nhiều thông tin hữu ích về thị hiếu nghệ thuật đương đại, về nỗ lực cách tân sân khấu, về kinh nghiệm bảo tồn nghệ thuật biểu diễn truyền thống...
Nhiều người hỏi sau khi được mời dự Đại hội Sân khấu thế giới lần thứ 35 ở Segovia Tây Ban Nha trở về, tôi cảm nhận khó khăn lớn nhất mà Đà Nẵng phải đương đầu khi được chọn đăng cai tổ chức Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn Thế giới lần thứ nhất là gì? Trước khi đến Tây Ban Nha, tôi nghĩ khó khăn lớn nhất là nơi công diễn. Nhưng khi trực tiếp xem các vở diễn ở một số sân khấu khác nhau ở Segovia, tôi thấy Đà Nẵng với Nhà hát Trưng Vương, Nhà hát tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh, Cung Thể thao Tiên Sơn, các sân khấu ngoài trời ở Công viên Biển Đông và ở bờ đông Cầu Rồng... cơ bản vẫn có thể đáp ứng được nhu cầu về nơi công diễn của khoảng 40 đoàn nghệ thuật biểu diễn đến từ các quốc gia thành viên ITI cũng như từ các địa phương trong nước. Và cũng chính khi trực tiếp xem các vở diễn ở một số sân khấu khác nhau của Segovia, tôi thấy công chúng sân khấu mới là vấn đề lớn nhất của Liên hoan Nghệ thuật biểu diễn thế giới Đà Nẵng 2018. Làm sao để có một công chúng sân khấu ngồi thưởng thức các vở diễn với một đẳng cấp văn hóa cao - chịu ngồi từ đầu chí cuối, biết vỗ tay tán thưởng mỗi lúc hạ màn, không sử dụng điện thoại di động, không chụp ảnh trong khi diễn viên đang biểu diễn trên sân khấu... nhằm tạo điều kiện để các nghệ sĩ tập trung hóa thân vào vai diễn...
B.V.T
