"Là bóng hay là hình" - cuộc giằng co tâm lý của Dostoevsky

Tên tác phẩm: Là bóng hay là hình
Tác giả: Fyodor Dostoevsky
Nhà xuất bản Văn học

Xuất bản lần đầu năm 1846, tác phẩm Là bóng hay là hình của nhà văn Fyodor Dostoevsky thể hiện những góc khuất đa dạng trong tâm hồn con người. Ở đó, cuộc chiến giữa "cái tôi cá nhân" và "cái ta" giằng co quyết liệt. Hình ảnh hai nhân vật Golyadkin có danh tính và ngoại hình giống hệt nhau trong truyện chính là ẩn dụ cho "cái tôi" và "cái ta" mà tác giả muốn đề cập.

Yakov Petrovich Golyadkin luôn cố níu giữ một hình ảnh vương giả tự tạo. Là một viên chức nhỏ, phụ tá cho viên thư ký trưởng Anton Antonovich với đồng lương còm cõi, nhưng hắn lại cố tỏ ra mình là một quý tộc. Hàng ngày Golyadkin bỏ 25 rúp thuê một cỗ xe ngựa lớn để đi tới chỗ làm. Sau đó hắn lượn khắp các đại lộ sầm uất, vào những cửa hàng sang trọng, xem hết thứ này đến thứ kia, đặt mua nhiều thứ hảo hạng, rồi lẳng lặng hủy đơn hàng. Rút cuộc cả buổi mua sắm của hắn chỉ tốn 1 rúp rưỡi cho một chai nước hoa rẻ tiền. Cuộc sống của Golyadkin là chuỗi ngày chạy theo "cái bóng" giàu sang mà hắn tự dựng lên. Nhưng mọi chuyện bắt đầu thay đổi khi trong sở làm của hắn xuất hiện một viên thư ký mới.

Từ lâu, nhiều người không ưa Golyadkin thứ nhất và cho rằng hắn là kẻ lập dị, khác người. Sự xuất hiện của Golyadkin thứ nhì với vẻ thân thiện và hòa nhã càng làm cho suy nghĩ ấy được bộc lộ rõ. Dần dần, Golyadkin thứ nhất bị cô lập và mất đi tất cả. Những người đồng nghiệp ngày càng xa lánh hắn, đến cả tên đầy tớ Petrushka cũng bỏ hắn mà đi. Cuối cùng, Golyadkin trở nên đơn độc và bị đẩy ra khỏi xã hội hắn đang sống.Điều bất ngờ là viên thư ký mới giống hệt Yakov Petrovich Golyadkin từ tên họ cho đến hình dáng bên ngoài. Kể từ đây, cuốn tiểu thuyết xuất hiện song song hai nhân vật Golyadkin thứ nhất và Golyadkin thứ hai với những nét tính cách hoàn toàn trái ngược. Nếu Golyakin thứ nhất là một con người sống khép kín, không thích tham gia những cuộc nói chuyện xã giao và luôn tự tách mình khỏi đám đông thì Golyadkin thứ hai quảng giao và hài hước. Trong khi Golyadkin thứ nhất cho rằng Golyadkin thứ hai là kẻ đến sau và chỉ là cái bóng của hắn thì những người xung quanh lại có một suy nghĩ hoàn toàn khác.

Là tên tuổi vĩ đại của nền văn học Nga thế kỷ 19, cùng với Puskin, Golgo, Lev Tolstoi, Fyodor Dostoevsky là nhà văn có công xây dựng nền móng, đưa nền văn học vào thời kỳ vàng son. Ông cũng là một đại thụ có ảnh hưởng tới nhiều nhà văn trên toàn thế giới. Các sáng tác của Akutagawa (Nhật Bản), Lão Xá (Trung Quốc) và Nam Cao (Việt Nam) là minh chứng về tầm ảnh hưởng của Dostoevsky đối với nền văn học thế kỷ 20.

Fyodor Dostoevsky đã ra đi hơn một thế kỷ nhưng những kiệt tác mà ông để lại sống mãi trong lòng nhiều thế hệ độc giả. Các tác phẩm của ông  được bạn đọc Việt Nam mến mộ như: Tội ác và trừng phạt, Những kẻ tủi nhục, Anh em nhà Karamazov, Những kẻ bần hàn, Ghi chép từ ngôi nhà chết... Cuốn Là bóng hay là hình do Đinh Đắc Phú chuyển ngữ, được xuất bản tại Sài Gòn trước đây. Sách mới được công ty Sao Bắc và Nhà xuất bản Văn học tái bản.

Quỳnh Anh
(http://giaitri.vnexpress.net)