Nhớ Vũ Hân
Vũ Hân sinh năm 1919 tại làng Minh Hương, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, mất ngày
11.3.1984 tại Thành phố Hồ Chí Minh. Ông đã có nhiều tác phẩm ra đời trong những năm 1950 như Đoạn Trường Tân Thanh Khảo Luận, Mai sau (Thơ), Giảng sách dưới trăng (Kịch thơ), Người điên giữa Kinh thành (Kịch thơ)... Cuối những năm 1950 và đầu 1960, tôi có nhiều dịp sinh hoạt thi ca với Vũ Hân ở Huế (1).
Vũ Hân bị dị tật, tay chân quặt quẹo, đi đứng, nói năng, cử động rất khó khăn. Tuy thế ông nổi tiếng là người có tật có tài, thông minh, giỏi văn chương, làm thơ, viết kịch thơ và dạy văn rất hay. Trong thời gian học Quốc Học (1956 - 1961) tôi đã được xem và tham gia dàn dựng hai vở kịch thơ Giảng sách dưới trăng và Người điên giữa Kinh thành(2) của ông. Nhạc sĩ Dương Minh Ninh phổ nhạc một đoạn trích Người điên giữa Kinh thành và đặt tên là Gấm Vàng. Hai vở kịch thơ của Vũ Hân được đánh giá là những tác phẩm kịch thơ hay nhất ở đô thị miền Nam trong những năm sau Cách mạng tháng Tám 1945 đến ngày thống nhất đất nước năm 1975. Tuy người bị dị tật, nhưng tâm hồn và tri thức của Vũ Hân đẹp và rất phong phú. Còn nhớ:
“Đêm qua chú lái tận Thiên Thai
Quảy một bộ trang chiếu dặm dài
Trăng Tống, trăng Đường,
trăng Chiến Quốc
Thăng Chu, trăng Hán,
trăng Liêu Trai”.
“Bốn mắt nhìn nhau chừng thẹn lắm
Mỗi nhìn ta thấy rụng trăng sao
Bờ mi rặng liễu ôm hồ mộng
Thoang thoảng hương thu sóng
rạt rào”.
Do đó Vũ Hân cũng như Hàn Mặc Tử đã được nhiều người yêu. Và, Vũ Hân cũng như nhiều chàng trai khác thường phụ những người yêu mình và chạy theo những cái bóng. Một trong những cái bóng đó là nhà thơ kiêm hoạ sĩ Hoàng Hương Trang(3) - chủ nhóm thơ Hoa Trang Trắng.
Vũ Hân làm cho Hoàng Hương Trang khá nhiều thơ, có ý gửi gắm trong thơ. Hoàng Hương Trang rất thích thơ Vũ Hân, rất quí trọng tác giả, xem Vũ Hân như một nguời thầy. Nhưng lúc ấy Hoàng Hương Trang chưa đầy tuổi hai mươi, sự nghiệp viết vẽ còn rất nặng, tài năng và yêu cầu của nghệ thuật còn quá so le cho nên nàng đã giữ im lặng trước mọi theo đuổi tình yêu, trong đó có Vũ Hân. Vũ Hân biết điều đó cho nên có lần anh viết cho Hoàng Hương Trang bài Đọc Liêu Trai rằng:
Trong thơ Ta, có Người
Trong thơ Nguời, không Ta
Ta Người, nghi ngại nhau muôn thuở...
(Huế giữa mùa sen - 1961)
Đúng như thế, trong thơ Hoàng Hương Trang chưa bao giờ có bóng Vũ Hân.
Về sau có một người học trò trẻ yêu Vũ Hân và đã đi đến hôn nhân. Tưởng là hạnh phúc nhưng không ngờ đó lại là nỗi bất hạnh. Nỗi đau thể xác cộng với nỗi đau gia đình đã làm cho sự bi đát của cuộc đời ông lên đến tột đỉnh. Ông trốn chạy sự bi đát đó bằng cách đắm mình vào văn chương. Những năm cuối đời, ông không thể ngồi và cũng không thể cầm bút được nữa, ông nằm co quắp đọc cho một người học trò ghi hộ tập kịch thơ cuối cùng Từ Thức Về Trần. Trong những năm xa Huế, Vũ Hân đã gửi cho Hoàng Hương Trang bài Gửi Huế, xứ Cố nhân sau đây:
Xa cách lâu rồi, thơ nhớ thơ
Trang thơm vàng cúc nở bao giờ
Sen hè đã tạ bao lần nhỉ?
Xứ Huế mùa về, ai ngẩn ngơ?
Thư thu vài nét gửi thăm nhau
Từ độ chia tay, xuân thế nào?
Thay đổi bao lần sương nắng ngự
Ta dù dâu bể trước như sau.
Ai đó được thư gắng trả lời
Cho năm mười chữ rõ tăm hơi
Chừ đây thôi nhé xin cầu chúc
Màu sắc hoàng cương,
trang điểm tươi.
Năm 1984 Vũ Hân được gia đình người em gái đưa vào Thành phố Hồ Chí Minh chữa bệnh, nhưng không chữa được. Trước lúc Vũ Hân mất mấy tháng, Hoàng Hương Trang đến thăm ông. Lúc ấy hai mắt đã mù hoàn toàn, ông không còn nhìn thấy người quen nữa. Hoàng Hương Trang đưa tay cho ông nắm và ông nhận ra người cũ. Vũ Hân xúc động đọc ngay một bài thơ và yêu cầu Hương Trang ghi lại và diễn ngâm cho ông nghe. Hoàng Hương Trang vĩnh biệt Vũ Hân từ đó.
Sau đây là bài thơ gặp lại và vĩnh biệt Hoàng Hương Trang của Vũ Hân.
LẠI GẶP NGƯỜI XƯA
Mấy chục thu rồi cách biệt nhau
Nghe ai khăn gói đã qua cầu
Chân mây khó kiếm ra tăm nhạn
Cánh cửa nào ngăn được bóng câu
Ngày tháng phôi pha mơ lẫn thực
Bút nghiên gượng gạo mực hòa châu
Chiều nay bỗng gặp người năm cũ
Sờ sững cầm tay ngỡ buổi đầu.
(SG. 1984)
Đọc thơ không ai biết tác giả lại có một cuộc đời bất hạnh như thế.
N.Đ.X
