Kẻ chết giả -Truyện ngắn của Dino Buzzati (Ý)

"Vimercate đêm ngày 21 tháng 2. Sau một cơn đau ngắn, mặc dù được các bác sĩ cố gắng cứu chữa nhưng không có kết quả, cách đây hai hôm hoạ sĩ Lucio Predozani đã từ trần. Thể theo ý muốn của người quá cố, bản cáo phó này được đăng sau khi đã tiến hành lễ mai táng.”

Tiếp theo là một bài tưởng niệm dài gần một cột báo đầy những lời tán dương và người ký tên là nhà phê bình nghệ thuật Gioanni Stelfani. Thậm chí còn có cả một bức ảnh chụp hoạ sĩ cách đây khoảng 20 năm.

Vô cùng khinh ngạc. Predonzani vội đọc lướt bài điếu văn, và mặc dù vội vã, ông vẫn nhanh chóng phát hiện ra một vài câu văn có ý châm chọc xen kẽ một cách khoé léo giữa những lời tán tụng.

Matilde! Matilde đâu!

Predonzani gọi to khi đã định thần.

Chuyện gì thế, hả mình? - tiếng vợ ông ở phòng bên vọng ra.

Ra đây, ra đây tôi bảo!

Đợi em một chút em đang dở tay là mấy cái áo.

Cứ ra đây đã nào, trời đất ơi!

Giọng ông tỏ ra hốt hoảng, đến nỗi Matilđe vội vàng vứt bỏ bàn là để đấy chạy vào phòng ông.

Này, cô xem đi! - ông hoạ sĩ rên rỉ đưa tờ báo cho vợ.

Chị đọc báo mặt tái dần, và với sự phi lý kỳ diệu của đàn bà, chị bật khóc một cách tuyệt vọng:

Ôi , anh Lucio thân yêu, anh Lucio khốn khổ của em, cục vàng của em, - chị ta thổn thức sau tiếng nức lên.

Cuối cùng thì cái cảnh này làm ông chồng phát điên lên.

Này, cô điên đấy à? Thế cô không thấy tôi ngồi sờ sờ ra đấy à? Cô không thấy họ nhầm à?

Chị Matilde lập tức nín bặt, nhìn chồng, và nét mặt trở lên tươi tỉnh, rồi đột nhiên, cũng thật dễ dàng như cơ khóc vừa rồi, chị lại không nhịn được cười.

Ôi, lạy chúa tôi, thật buồn cười, ôi, thật là hề… Tha lỗi cho em nhé… một tổn thất đối với nền nghệ thuật… thế mà ở đây anh vẫn khoẻ như vâm! - chị ta ôm bụng vừa nói vừa cười.

Thôi, đủ rồi! - Ông hoạ sĩ bực mình quát lên - Cô không hiểu gì cả à? Thật kinh khủng, kinh khủng! được rồi tôi sẽ cho tay chủ bút biết tay. hắn sẽ phải trả giá đắt cho cái trò đùa này!

Thế rồi Predonzani vội vàng ra thành phố, và đến ngay toà báo. Ông chủ bút nồng nhiệt đón tiếp ông:

Ôi, thưa nhà hoạ sĩ bậc thầy, mời ngài ngồi. Ấy đừng, mời ngài ngồi sang đây. Xin mời ngài hút thuốc… Ôi, cái bật lửa chết tiệt này… Gạt tàn đây… Nào bây giờ mời ngài cho biết lý do gì mà tôi lại hân hạnh được tiếp ngài thế này?

Ông ta vờ vịt hay là quả không biết gì về cái chuyện đăng báo kia. Ông Predonzani cảm thấy lúng túng.

Ồ... À…báo hôm nay… ở trang ba… có đưa tin là tôi đã chết…

Đăng tin ngài chết à? - Ông chủ bút cầm lấy một tờ báo để sẵn trên bàn, giở ra đọc. Ông ta có vẻ lúng túng giây lát thôi, rồi bình tĩnh lại một cách tài tình.

Ầ vâng, vâng có chuyện không ổn đây, phải không ạ? Một sự nhầm lẫn kỳ lạ.

Ông ta làm ra vẻ như một ông bố đang trách mắng con mình trước mặt một người qua đường bị trêu ghẹo.

Ông Predonzani nóng tiết.

Nhầm lẫn cái gì? - Ông gầm lên. - Ông giết tôi rồi đấy! Thật ghê tởm.

Vâng, vâng, - ông chủ bút bình thản nói. - Có lẽ… bài báo này vượt quá dự định ban đầu… Nhưng mặt khác, tôi hi vọng là ông đã đánh giá đúng lòng tôn kính của bản báo đối với tác phẩm cuả ông chứ…

Tôn kính cái gì! Ông làm hại tôi thì có.

Vâng, phải công nhận là có mấy điểm không chính xác…

Tôi còn sống mà ông bảo tôi đã chết… Thế mà ông lại gọi đó là mấy điểm không chính xác à? Ông làm tôi phát điên lên được! Ông phải đính chính ngay đi. Và tôi có quyền yêu cầu phẩi được bồi thường thiệt hại.

Thiệt hại à? Nhưng ông bạn thân mến của tôi ơi - Ông ta chuyển cách xưng hô từ "ngài” sang "ông bạn” một cách đơn giản, điều này chứng tỏ một dấu hiệu chẳng tốt đẹp gì. - Ông không thấy là ông đã gặp một điều cực kỳ may mắn à. Nếu là người khác thì người ta đã nhảy cẫng lên vì vui sướng đấy.

May mắn là cái gì?

Là vì sau khi một nghệ sĩ qua đời thì tác phẩm của ông ta lập tức được tăng giá lên ngay. Thật vô tình, vâng, thật vô tình mà chúng tôi đã tạo cho ông một dịp may mắn hiếm có.

Thế… tôi phải giả vờ chết thật à… tôi phải biến đi à?

Hẳn rồi, nếu ông muốn lợi dụng dịp may có một không hai này … Trời đất ơi, chẳng lẽ ông lại bở lỡ dịp này hay sao! Đây, ông thử nghĩ xem, người ta sẽ tổ chức cho ông một cuộc trưng bày tranh sau khi chết… chính chúng tôi cũng sẽ cố gắng quảng cáo cho ông… Cái đó sẽ đem lại cho ông hàng triệu đồng, ông ạ, và không phải chỉ có thế thôi đâu.

Thế cò tôi? Tôi sẽ không được lộ mặt nữa à?

Yên xem nào: ông có cậu em trai nào không?

Có, nhưng để làm gì? Chú ấy hiện đang sống ở Nam Phi.

Tuyệt! Anh ấy có giống anh không?

Cũng khá giống. Chỉ có điều là chú ấy để râu.

Hay quá! Ông cũng sẽ để râu đi. Và ông sẽ đóng giả là em trai mình. Mội việc sẽ đâu vào đấy cả… Ông cứ nghe tôi: tốt hơn hết là ông cứ để mặc mọi việc muốn ra sao thì ra… Sau này ông sẽ hiểu… Còn nếu ông muốn đính chính cái tin này thì… Thực tình tôi cũng không biết là sau này ai sẽ được lợi… Xin lỗi ông nhé, người ta không ưa những người sống lại đâu… Ngay cả trong giới nghệ thuật cũng vậy, ông biết đấy, người ta đã tốn bao nhiêu hương nến cho ông rồi, mà bây giờ ông sống lại thì chỉ làm cho mọi người khó chịu thôi.

Ông Predonzani không thể nói là không đồng ý. Ông về quê, giam mình trong buồng kín để cho râu mọc dài ra. Còn vợ ông thì mặc đồ tang, bạn bè lần lượt đến chia buồn cùng vợ ông, đặc biệt là Oscar Pradelli, anh này cũng là hoạ sĩ trước đây luôn là cái bóng của Predonzani. Sau đó là những người đến mua tranh: đó là các nhà buôn, các nhà sưu tập tranh, những người đánh hơi thấy một món hời, những bức trah trước kia khó mà bán được 40, 50 nghìn đồng thì giờ đây bán với giá 200 nghìn là thường, trong khi đó thì tại một nơi kín đáo Predonzani tiếp tục vẽ hết bức tranh này đến bức tranh khác và dĩ nhiên là ông đề lùi ngày tháng lại.

Sau một tháng cầm cố, giờ đây ông thả sức dạo chơi, và một lần vì tò mò ông đã vào thăm nghĩa địa. Tại khu nhà mồ của dòng họ ông, ông thấy ông thợ khắc đang khắc tên cùng ngày sinh và ngày mất lên tấm bia đá trên tâm bia đá trước cửa nhà mồ…

Nguyễn Văn Dân dịch