Tâm tình với “Tóc ngắn tóc dài”(*) - Dã Châu
Buổi sáng một ngày cuối tuần, một số anh em văn nghệ Đà Nẵng ngồi lại với nhau trong quán cà phê Cố Quận bên bờ đông sông Hàn, cùng chung vui với anh Nguyễn Đức Nam - tác giả tập bút ký " Tóc ngắn tóc dài" vừa mới trình làng. Sách do NXB Đà Nẵng cấp phép xuất bản, đầy đặn 240 trang in. Ấn tượng ban đầu của tập sách trên tay mỗi chúng tôi có lẽ là từ cái bìa sách mới lạ độc đáo do họa sĩ Phan Ngọc Minh vẽ và trình bày.
Thú thật, tôi khá bất ngờ với cái tiêu đề tập sách mà Nguyễn Đức Nam đã lựa chọn trong tất cả các bài viết anh tự tuyển đã in trong tập sách. Bất ngờ là bởi, lâu nay tôi từng đọc nhiều tác phẩm của Nguyễn Đức Nam, cả văn xuôi cho đến những bài thơ anh đăng trên các báo và tạp chí. Dường như quán xuyến trong tất cả mọi đề tài (ngoại trừ những bài báo), văn phong Nguyễn Đức Nam thường sử dụng cái motif dân gian (folk motifs). Đây cũng là cái phẩm chất riêng quý giá của một nhà văn, nhà thơ mà anh có được. Đấy là một tạng viết mà tôi hiểu, nó vốn như một định mệnh được mẹ nuôi nấng cưu mang từ thuở còn nằm nôi, ngày ngày thấm đẫm những khúc ru hời đã hòa tan vào máu huyết từ buổi đầu cầm bút.
Lý giải ra như thế, vậy thì việc lựa chọn cái tiêu đề sách "Tóc ngắn tóc dài" kia, là tác giả đã rời xa cái " vòng nôi" rất mực yêu thương đó ư ? Vâng, có thể là Nguyễn Đức Nam chưa xa. Nhưng với một tiêu đề như vậy, người ta dễ thấy có vẻ nhuốm màu hơi hướm thời thượng, một thứ "mốt" thường hợp với tuổi áo trắng, tuổi học trò. Chả nói đâu xa, tập truyện cùng tên "Tóc ngắn tóc dài" của Nguyễn Nhật Ánh trong "Kính vạn hoa" đã xuất bản trước đó là một minh chứng cụ thể.
Cố nhiên nội dung sách mới là chủ yếu. Mới là một Nguyễn Đức Nam vang hưởng folk motifs đầy ắp quê nội, quê ngoại, đầy ắp bến đò, ngọn núi, dòng sông. Một Nguyễn Đức Nam mà tôi từng tâm tình sẻ chia ngọt bùi trong đời một người cầm bút. Rằng, suy cho cùng, giá trị tuyệt đối của bất cứ tác phẩm văn học nào, bất cứ loại hình nghệ thuật nào cũng khởi đi từ cảm xúc có thực. Mọi sự giả dối, cho dù dưới bất cứ hình thức hiện đại đến cỡ nào, sơn son thếp vàng "đồng bóng" đến đâu, cũng đều không thể gọi là cái đẹp, cái thiện, một tiêu chí mỹ học vốn đã thường hằng tự thời Aristote.
Công chúng xưa nay từng xao xuyến khi đọc một "Chân trời cũ" của Hồ Dzếnh, là bởi từng câu chuyện, nó chân thực quá, nó nhân văn quá. Những "Bên dòng sông Ghép, Em Dìn, Người chị dâu tôi, Ngày gặp gỡ...", khi đọc lên, dường như ai cũng thấy thấp thoáng bóng đời mình ẩn khuất và lấp lánh trong từng trang viết ấy. Hoặc như là "Nắng đẹp miền quê ngoại" của Trang Thế Hy ( Lã Phụng Mỹ). Văn phong ông mộc mạc dân gian, bình dị từng hình ảnh. Ấy vậy mà từ những dòng nồng ấm phương ngữ đó, nhà văn đã tạo dựng lộng lẫy cái thiên đường tuổi thơ cho mỗi người đọc chiêm nghiệm ra. Tất nhiên là từ Hồ Dzếnh cho đến về sau này là Trang Thế Hy, hoặc có thể kể thêm "Quê nội" của Võ Quảng nữa, tất cả đều hư cấu, đều là truyện ngắn, truyện dài. Nó khác với bút ký, tùy bút, tản văn những văn loại mà chất liệu làm nên tác phẩm phải từ mười mươi hiện thực.
Nhưng ý tôi muốn nói đến cái motif dân gian, đây cũng là một tạng văn vốn như bẩm sinh, trời cho. Kiểu như thơ Nguyễn Bính mở ra là thấy cả một trời hương đồng cỏ nội. Mà nói như các nhà lý luận phê bình thì đấy chính là tố chất bẩm sinh bí mật.
Tôi không có ý vẽ vời thêm Nguyễn Đức Nam, tô thêm những gam màu lên "Tóc ngắn tóc dài" của anh. Nhưng điều này là có thực, nghĩa là Nguyễn Đức Nam sống với nghề thế nào thì văn anh thế ấy. Không cao giọng triết lý, không rườm lời, không dối một tiếng vui hay một điệu buồn mà bình dị đơn sơ như nó vốn có. Như con suối cái khe Mẹ nguồn đẻ ra trong veo trong vắt theo cái thể điệu lặng lẽ róc rách của một đời khe suối, vậy mà thanh âm bất tận, vậy mà mênh mông thăm thẳm một quê nhà. Tôi biết rằng trên đời này có nhiều điều thật kỳ diệu để tin, để yêu, nhưng niềm tin tinh khiết và vĩnh viễn đó chính là lòng bao dung của Quê hương và Mẹ... Thế đấy, từ "Nơi nương tựa đời người" cho đến "Mít non - cá chuồn", từ "Quê nội" cho đến "Ngoại"..., không dưng đọc bút ký " Tóc ngắn tóc dài" của Nam mà tôi lại véo von thơ như từ mù khơi trí nhớ ùa về: "Nhớ mẹ con chạy về quê nội/ Sông ơi sông chia ngọt sẻ bùi/ Bến đã lở, những đời tằm trôi giạt/ Nỗi buồn nước kể mãi không nguôi (NNT).
Đành rằng tác giả "Tóc ngắn tóc dài" có đôi lời trần tình khiêm tốn trên gấp bìa 4 của sách: "...Chọn lựa bài cho tập sách này (50 bài), dù là những đứa con tinh thần của chính mình cũng không dễ dàng. Nhưng điều quan trọng đã làm được là muốn lưu giữ kỷ niệm thân thương nhất. Đó là nơi Ấm áp trái tim quay về". Lại thêm một bộc bạch chân thành nữa của Nguyễn Đức Nam, mà tôi hiểu ra thế này, có lẽ cuộc đời một nhà báo như anh là những chuyến đi dài. Chỉ đến khi ngồi lại với trang văn, với bài thơ, thì đấy mới là lúc anh quay về. Lúc mà trái tim bật lên tiếng nói ký gởi vào đời sống này một chút gì để nhớ để quên.
D.C
