Bác Hồ và các cháu thiếu nhi trong các tác phẩm hội họa

Bức tranh “Bác Hồ thăm lớp vỡ lòng” của họa sĩ Đỗ Hữu Huề

Bác Hồ với thiếu nhi cũng là một mảng đề tài được các họa sĩ sáng tác từ khi ở chiến khu Việt Bắc cho đến mãi sau này. Những tác phẩm nghệ thuật ấy luôn dung dị, trìu mến bởi Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời luôn dành thời gian thăm hỏi, động viên, vùi đùa cùng các cháu thiếu niên, nhi đồng. Người tâm niệm: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và cần thiết.”

Từ chiến khu Việt Bắc cho đến mãi sau này

Nhà nghiên cứu Vũ Thị Hằng, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cho biết: xuất phát từ tình cảm của Bác Hồ với thiếu nhi, thiếu nhi với Bác Hồ, những tác phẩm vẽ về Bác xuất hiện sớm nhất cũng là vẽ về đề tài này, do các họa sĩ Nguyễn Sỹ Ngọc (1919-1990) và Tô Ngọc Vân (1906-1954) sáng tác.

Tác phẩm Bác Hồ với thiếu nhi là tác phẩm tranh lito (in đá, in thạch bản) do họa sĩ Nguyễn Sỹ Ngọc vẽ năm 1950, trong hoàn cảnh kháng chiến chống Pháp. Tranh được xưởng họa Liên khu IV, nơi họa sĩ công tác in phổ biến, miêu tả hình ảnh Hồ Chủ tịch - linh hồn của cuộc kháng chiến, được nhân dân tin yêu và hình ảnh các em nhỏ như nguồn sống tương lai của đất nước. Còn bức tranh khắc gỗ Hồ Chủ tịch cùng các em nhi đồng do họa sĩ Tô Ngọc Vân sáng tác cũng vào khoảng năm 1950. Bức tranh này được Hội Văn hóa kháng chiến in phổ biến tại chiến khu, miêu tả hình ảnh Bác đang vui đùa cùng các em thiếu nhi. Đáng lưu ý, bức tranh được thể hiện theo bố cục dọc, gợi nhớ tới những bức tranh dân gian thường treo trong nhà ngày Tết đề tài Phúc, Lộc, Thọ với nhiều trẻ nhỏ vây quanh. Bức tranh đã khắc họa tình cảm của các cháu nhi đồng với cụ Hồ, đồng thời cho thấy tình yêu thương của Bác với các cháu thiếu nhi trên khắp mọi miền đất nước.

Nhà nghiên cứu Vũ Thu Hằng nhận định: “Trong những tác phẩm ấy, Bác Hồ được miêu tả như một người ông, gần gũi, thân thuộc với các cháu thiếu nhi. Hình ảnh xuất hiện nhiều nhất là Bác Hồ và các cháu quây quần. Bên cạnh đó, các họa sĩ thể hiện hình ảnh Bác Hồ với ý nghĩa tượng trưng nhất định. Ví dụ, trong những năm 1950, họa sĩ Tô Ngọc Vân khi vẽ Bác Hồ với các cháu thiếu nhi, ông đã lựa chọn hình ảnh giống như ông Phúc, Lộc, Thọ trong tranh dân gian. Và hình ảnh các cháu thiếu nhi xuất hiện trong trang phục các vùng miền, thể hiện sự đoàn kết, không phân biệt địa lý, giới tính, tuổi tác.”

Hình ảnh xuất hiện khá nhiều trong các tác phẩm hội họa là Bác Hồ đến thăm các trường mẫu giáo. Ấn tượng hơn cả là bức tranh Bác Hồ thăm lớp vỡ lòng, chất liệu sơn dầu, tái hiện khung cảnh rất đỗi giản dị, của tác giả Đỗ Hữu Huề (1935-2022), thuộc sở hữu của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Bức tranh miêu tả hình ảnh Bác, xung quanh là một số thầy cô giáo, đang lắng nghe một em nhỏ học đánh vần. Tác phẩm được sáng tác năm 1976, thể hiện sự quan tâm của Người tới những “chủ nhân tương lai của đất nước”. Lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường đến thăm các lớp học bổ túc văn hóa, lớp vỡ lòng… Những hoạt động này của Người đã trở thành nguồn cảm hứng cho các nhà điêu khắc, hội họa lựa chọn cho những tác phẩm của họ. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Hải Yến khẳng định: “Đề tài thiếu nhi luôn được rất nhiều họa sĩ quan tâm, trong đó có họa sĩ Tô Ngọc Vân - khi còn ở Việt Bắc và họa sĩ Đỗ Hữu Huề vẽ trong những năm tháng hòa bình, vẽ trên chất liệu sơn dầu. Cả hai tác phẩm đều rất tình cảm, thể hiện hình ảnh Bác như một người ông với các cháu. Dáng điệu, cử chỉ của Người rất gần gũi.”

Lúc sinh thời, Bác Hồ luôn dành sự quan tâm, chăm lo tới các cháu thiếu niên, nhi đồng. Người viết thư cho các em trong rất nhiều dịp Trung thu, động viên, khích lệ thế hệ măng non chăm học, chăm làm, sau này có thể đưa đất nước “sánh vai với các cường quốc năm châu”… Ngược lại, các em thiếu nhi luôn luôn ghi nhớ công ơn của Người. Trong những ngày hội lớn như ngày khai trường, Trung thu, ngày chúc thọ Bác Hồ, lễ rước ảnh Bác trở thành hoạt động không thể thiếu của thiếu nhi Việt Nam. Hoạt động này đã đi vào các sáng tác hội họa, điêu khắc khi thể hiện đề tài Bác Hồ với các cháu thiếu nhi. Tiêu biểu như bức tranh Chúc thọ Bác Hồ, sáng tác năm 1960 trên chất liệu lụa của họa sĩ Nguyễn Văn Quảng (1920-2000) là hình ảnh các cháu thiếu nhi rước ảnh Bác Hồ. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Hải Yến nhận định: “Bức tranh cho thấy sự rung cảm của họa sĩ với tình cảm ngây thơ, thuần khiết của trẻ nhỏ với Hồ Chủ tịch. Bức tranh với hình ảnh mộc mạc, bút pháp theo lối tả thực của phương pháp hiện thực xã hội chủ nghĩa. Họa sĩ Nguyễn Văn Quảng đã thực hiện nhiều kí họa, phác thảo chì than tìm dáng, mẫu cho bức tranh này. Xem tranh, người ta thấy cảm xúc chân thành của tác giả đã hòa quyện với cảm xúc thời đại.” Còn với họa sĩ Nguyễn Phan Chánh, người sớm thành danh với nhiều tác phẩm tranh lụa cũng đóng góp cho mảng đề tài hội họa thiếu nhi với Bác Hồ bức tranh Rước ảnh Bác, tái hiện hình ảnh một nhóm các cháu thiếu nhi, là đội viên đội thiếu niên tiền phong đang trang trí hoa trên ảnh Bác. Chân dung của Người hiện lên khá chân thực, với râu tóc bạc phơ, như một ông tiên. Bên góc phải tranh, họa sĩ Nguyễn Phan Chánh đề chữ Hán, ca ngợi công ơn của Bác đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Bức tranh vẽ bằng máu

Có thể nói, trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam, Diệp Minh Châu (1919-2002) là họa sĩ, nhà điêu khắc nổi tiếng về chân dung Hồ Chí Minh. Nhắc đến ông, người ta sẽ nhớ đến bức tranh vẽ bằng máu Bác Hồ với ba cháu thiếu nhi Trung Nam Bắc, vẽ trên nền lụa, vào dịp kỉ niệm 2 năm ngày Quốc khánh tại Nam Bộ 2/9/1947. Đó là khi tác giả nghe lại giọng Bác đọc Tuyên ngôn độc lập, nghe tốp ca thiếu nhi hát bài Ca ngợi Hồ Chủ tịch của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước tại chiến khu. Trong giây phút xúc động vô cùng, ông đã tự rạch tay lấy máu vẽ chân dung Bác với ba em bé đại diện cho thiếu nhi ba miền Bắc, Trung, Nam. Khi vẽ xong, ông đã viết lời đề từ: “Kính dâng cha già Hồ Chí Minh một tác phẩm sáng tác trong giây phút say sưa nhất của đời con và cũng là tác phẩm do chính cha đã tạo nên.” Bức tranh này đã được đồng chí Trần Văn Trà mang từ Nam Bộ ra Việt Bắc, đưa cho Bác Hồ xem vào năm 1949. Sau đó, Bác đã cho gọi Diệp Minh Châu ra Việt Bắc. Từ đó, ông đã có nhiều tác phẩm mỹ thuật lấy cảm hứng từ Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong đó phải kể đến bức tranh Nhà Bác ở Việt Bắc, bức tượng Bác Hồ bên suối Lê Nin. Hiện nay, tác phẩm thuộc sở hữu Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, như một minh chứng về tình cảm của quân và dân với Bác Hồ, với niềm tin vào một ngày mai đất nước được thống nhất, Bắc Nam chung một nhà.

Trong những sáng tác, dù là điêu khắc hay hội họa, các họa sĩ luôn cố gắng khắc họa tình thân - tình cảm gia đình, không có khoảng cách giữa một vị lãnh tụ và người dân bình thường. Đó là tình cảm cha-con, ông-cháu giản dị chân thành, không có giới hạn, khoảng cách. Hình ảnh Bác thăm lớp vỡ lòng, thể hiện sự quan tâm của Người với những chủ nhân tương lai và hình ảnh Bác xuất hiện trong đời sống tinh thần của các em, trong các lễ hội, tiêu biểu với hoạt động thiếu nhi rước ảnh Bác, ngay từ khi Bác còn sống. Vẻ đẹp hồn nhiên của trẻ thơ và tình cảm yêu thương, trìu mến của Người đã mang đến sự tự nhiên, dung dị cho các tác phẩm hội họa.

(baovannghe.vn)