Thành phố Đà Nẵng với cách mạng tháng tám năm 1945

Hình ảnh các đồng chí trong Ban bạo động khởi nghĩa giành chính quyền tại Quảng Nam - Đà Nẵng năm 1945 được trưng bày tại bảo tàng. 

Cách đây 80 năm, ngày 18-8-1945, Quảng Nam (thuộc thành phố Đà Nẵng hiện nay) cùng với Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh là bốn địa phương tiến hành khởi nghĩa giành được chính quyền cấp tỉnh sớm nhất cả nước. Đây là sản phẩm của một quyết định đúng đắn, kịp thời và rất nhạy cảm của Tỉnh uỷ Quảng Nam mà người có công đầu là đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ. Sau khi đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ - với tư cách Tỉnh ủy viên Quảng Nam vừa được bổ sung hồi tháng 5-1945 và được Tỉnh ủy phân công giữ chức Bí thư Thành ủy Thái Phiên/Đà Nẵng (thuộc thành phố Đà Nẵng hiện nay) - từ Tourane/Đà Nẵng cấp tốc vào Tam Kỳ chiều ngày 13-8 báo tin Nhật hoàng đã đầu hàng quân Đồng Minh, Tỉnh uỷ Quảng Nam liền quyết định phát động nhân dân toàn tỉnh nổi dậy giành chính quyền, không cứng nhắc chờ lệnh của Trung ương để khỏi bỏ lỡ thời cơ - đến đêm 13-8, Ủy ban Khởi nghĩa Trung ương mới ra mệnh lệnh Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc. Xin nói thêm rằng thông tin “Nhật hoàng đã đầu hàng Đồng Minh” đã trở thành câu mở đầu mệnh lệnh của Ủy ban cứu quốc Việt Minh Vụ Quang/Quảng Nam ban hành vào đêm 17-8 gửi đồng bào và các cấp bộ Việt Minh trong toàn tỉnh.

Chọn Faifo/Hội An làm nơi khởi sự cũng là quyết định đầy sáng tạo, bởi theo kế hoạch, trước hết phải giải quyết xong các phủ huyện sau đó mới tập trung lực lượng để giải phóng tỉnh lỵ. Sự điều chỉnh này là cần thiết và uyển chuyển do chính đồng chí Võ Toàn/Võ Chí Công trong lúc đi kiểm tra tình hình thực tế ở tỉnh lỵ Faifo/Hội An đã đề xuất với Thường trực Ủy ban Bạo động tỉnh - gồm các đồng chí Bí thư Tỉnh ủy/Trưởng ban Trần Văn Quế phụ trách chung, Nguyễn Thúy phụ trách cơ quan Thường trực, Lê Thanh Hải phụ trách Tam Kỳ, Nguyễn Xuân Nhĩ phụ trách Hòa Vang và Võ Toàn/Võ Chí Công phụ trách Faifo/Hội An. Có thể nói cách nhìn tinh tường rất đáng ngưỡng mộ của đồng chí Võ Toàn//Võ Chí Công về mục tiêu Faifo/Hội An năm 1945 - “Lúc này mà còn luầng quầng ở nông thôn là bỏ lỡ mất thời cơ. Phải lách bỏ nông thôn đánh vào thành phố, thị xã, được thị xã thì được cả nông thôn”[1] - đã góp phần đưa Quảng Nam vào danh sách bốn địa phương tiến hành khởi nghĩa giành được chính quyền cấp tỉnh sớm nhất cả nước.

Đồng chí Lê Văn Hiến và đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ cũng có công rất lớn trong việc giải quyết mục tiêu Tourane/Đà Nẵng năm 1945. Trong bối cảnh vẫn còn 5.000 quân Nhật đang đồn trú trên địa bàn Tourane/Đà Nẵng chờ giải giáp, việc khởi nghĩa giành chính quyền ở thành phố này do vậy phải được tính toán thận trọng hơn. Người có công đầu trong việc trung lập hóa quân đội Nhật đang đồn trú trên địa bàn chờ giải giáp trước khi khởi nghĩa giành chính quyền chính là đồng chí Lê Văn Hiến. Và cũng do yêu cầu nhất thiết phải kịp thời xử lý mối quan hệ với quân đội Nhật chờ giải giáp mà đồng chí Lê Văn Hiến được điều động đột xuất vào trao đổi với Tỉnh uỷ Quảng Ngãi. Tối ngày 16-8, Bí thư Thành ủy - Chủ nhiệm Việt Minh thành phố Thái Phiên Huỳnh Ngọc Huệ chủ trì cuộc họp Việt Minh thành phố mở rộng để quán triệt nghị quyết ngày 13-8 của Tỉnh ủy Quảng Nam, bầu ra Ủy ban Bạo động thành phố Thái Phiên do đồng chí Lê Văn Hiến làm Trưởng ban, đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ làm Phó Trưởng ban Thường trực. Ủy ban Bạo động thành phố Thái Phiên quyết định khởi nghĩa ở Tourane vào ngày 23-8 nhưng kế hoạch này đã phải hoãn lại do Trưởng ban Lê Văn Hiến đi công tác Quảng Ngãi về chưa kịp.

Tuy nhiên, xuất phát từ nỗi lo mất thời cơ đang đến rất gần không thể chần chừ hơn nữa, tối ngày 25-8, Phó Trưởng ban Thường trực Huỳnh Ngọc Huệ đã chủ trì phiên họp của Ủy ban Bạo động thành phố Thái Phiên để quyết định khởi nghĩa ngay hôm sau, lấy tiếng còi tầm buổi sáng làm tín hiệu chiếm lĩnh Tourane. Đến 12 giờ khuya, trong lúc Ủy ban vẫn đương còn họp thì Trưởng ban Lê Văn Hiến vừa kịp về đến nơi và cùng dự họp. Và sáng ngày 26-8, sau tiếng còi tầm thường nhật vang lên, cả thành phố đã vùng lên như trieweu dâng thác đổ và lá cờ đỏ sao vàng đã phấp phới tung bay trên nóc Tòa Đốc lý Tourane - thành phố Thái Phiên hoàn toàn thuộc về nhân dân và cách mạng. Sáng ngày 28-8, gần ba vạn đồng bào thành phố đã tham gia cuộc meeting tổ chức trọng thể tại sân vận động Chi Lăng để ra mắt Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời thành phố Thái Phiên - do đồng chí Lê Văn Hiến làm Chủ tịch, đồng chí Lê Dung làm Phó Chủ tịch.

Vai trò cá nhân của những người lãnh đạo trong Cách mạng Tháng Tám ở thành phố Đà Nẵng như Huỳnh Ngọc Huệ, Võ Toàn, Lê Văn Hiến… rất quan trọng, nhưng quan trọng hơn là thái độ chính trị của đông đảo người dân Đà Nẵng vào thời khắc lịch sử này. Ngày ấy người dân Đà Nẵng tham gia cuộc khởi nghĩa giành chính quyền với tư cách người trong cuộc quyết tâm đổi đời từ người nô lệ thành người tự do, chứ không chỉ là người hưởng ứng ủng hộ mệnh lệnh của Ủy ban cứu quốc Việt Minh Vụ Quang/Quảng Nam. Chẳng hạn như hình ảnh người dân Hội An trong khởi nghĩa giành chính quyền vào rạng sáng ngày 18-8 được ghi nhận trong hồi ký của Trưởng ban Bạo động Hội An - Tỉnh ủy viên Quảng Nam Nguyễn Văn Tấn: “Đội quân khởi nghĩa xuất phát từ xóm Ngọc Thành, Kim Bồng kéo ra đường cái. Đội quân khởi nghĩa của làng Thanh Hà nhập vào, rầm rầm tiến vào nội ô. Quân khởi nghĩa hô vang khẩu hiệu, phất cờ kêu gọi mọi người nổi dậy khởi nghĩa giành lại chính quyền về tay nhân dân. Quần chúng nội ô đã sẵn sàng đội ngũ gia nhập đoàn quân khởi nghĩa, các đoàn quân vũ trang khởi nghĩa ở các xã phía đông giáp Cửa Đại và phía bắc kéo về trung tâm; ở nội ô cửa nhà, phố xá mở toang, đèn sáng chói, nhân dân vỗ tay hoan hô đoàn quân khởi nghĩa. Đoàn quân với hàng vạn bước chân nện trên đường phố, cây gậy, vũ khí va đập vào nhau rầm rập, cả đô thị Hội An như rung chuyển, khí thế cách mạng trời long đất lở”[2].

*

Như vậy chỉ trong gần mười ngày tính từ ngày 18-8 đến ngày 26-8, Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã giành thắng lợi hoàn toàn trên phần lãnh thổ đất liền của thành phố Đà Nẵng. Riêng ở đặc khu Hoàng Sa, khi quân đội Nhật đầu hàng quân Đồng Minh và rút khỏi quần đảo Hoàng Sa vào ngày 26-8, một số người Việt sinh sống và làm việc tại đây cũng tìm cách vào đất liền liên hệ với chính quyền cách mạng ở thành phố Thái Phiên/Đà Nẵng - mặc dầu vào thời điểm này, quần đảo Hoàng Sa vẫn thuộc quyền quản lý của tỉnh Thừa Thiên. Từ đây thành phố Đà Nẵng - đương thời là thành phố Thái Phiên và tỉnh Trần Cao Vân - cùng với cả nước bắt đầu chung tay xây dựng cơ đồ mới, giang sơn mới độc lập - tự do - hạnh phúc./.

B.V.T

[1] Dẫn theo Lưu Hoàng Giang, Đồng chí Võ Chí Công và những chỉ đạo quyết định giải phóng Đà Nẵng, Báo Đà Nẵng điện tử ngày 06-8-2012.

[2] Xem Những năm tháng không quên, tập hồi ký, nhiều tác giả, Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2009