Tinh thần dấn thân của các Nghệ sĩ nhiếp ảnh, Họa sĩ trên tuyến đầu phòng chống đại dịch Covid-19

Nhằm thông qua một hoạt động nghệ thuật mang tính phong trào quần chúng rộng rãi để tuyên truyền cổ vũ cho cuộc chiến phòng chống đại dịch COVID-19 tại tâm dịch Đà Nẵng vừa tái bùng phát đầy nguy hiểm hồi hạ tuần tháng 7, Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật thành phố tổ chức từ giữa tháng 8 năm 2020 cuộc thi sáng tác tranh, ảnh thời sự-nghệ thuật theo hình thức trực tuyến, với chủ đề “Đà Nẵng trên tuyến đầu phòng chống đại dịch COVID-19”. Đây chính là sáng kiến của Sở Văn hóa và Thể thao, xuất phát từ ý tưởng của Sở, được Sở đầu tư phần lớn kinh phí để tổ chức. Và đương nhiên sáng kiến này, ý tưởng này, chủ trương đầu tư này được Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật thành phố cùng Hội Mỹ thuật thành phố và Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật thành phố nhiệt liệt hoan nghênh, tích cực cộng tác, động viên hội viên là các họa sĩ/ nghệ sĩ nhiếp ảnh chuyên nghiệp hăng hái sáng tạo để góp phần tạo nên kết quả như hôm nay - một kết quả có thể nói là vượt trên mong đợi.

Trước hết là nói về ảnh thời sự-nghệ thuật. Thể lệ cuộc thi quy định tác phẩm ảnh thời sự-nghệ thuật dự thi phải được sáng tác trong khoảng thời gian từ ngày 25 tháng 7 đến ngày 20 tháng 9 năm 2020, và trong phạm vi thành phố Đà Nẵng. Đây là cuộc thi trực tuyến nhưng chỉ có thể trực tuyến khi gửi tác phẩm dự thi, còn để sáng tác nên một bức ảnh hay một bộ ảnh thì người cầm máy, kể cả người cầm máy là dân ngoại tỉnh, nhất thiết phải trực tiếp “tham chiến” ngay tại hiện trường - những hiện trường tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh trong một thành phố đang thực hiện giãn cách xã hội, thậm chí có lúc phong tỏa y tế cục bộ. Do vậy điều đầu tiên cần ghi nhận ở các tác giả nhiếp ảnh dự thi - cả chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp - là tinh thần dấn thân. Điều thứ hai cần ghi nhận là qua góc nhìn đa dạng, cách tiếp cận nhiều chiều của hàng chục tay máy dự thi, trong 84 bộ ảnh và 257 ảnh đơn nóng hổi tính thời sự và đầy hấp dẫn của nghệ thuật nhiếp ảnh - nghệ thuật của cái khoảnh khắc, hiện thực phong phú của Đà Nẵng những ngày căng thẳng trên tuyến đầu phòng chống đại dịch COVID-19 đã được tái hiện một cách hết sức sinh động.  

Đương nhiên trong không gian sáng tạo tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh như ở Đà Nẵng hồi tháng 8 và tháng 9 vừa qua, người cầm máy - kể cả người cầm máy chuyên nghiệp - hầu như không thể tùy thích lựa chọn những góc máy đắc địa nhất, không thể tự ý điều chỉnh những cự ly tác nghiệp hoàn hảo nhất... Ngay giữa tâm dịch, do điều kiện sáng tác hết sức hạn chế, họ chỉ kịp giương ống kính để ghi lại một số khoảnh khắc đã khiến họ xúc động, và/vì đó là những khoảnh khắc dễ dàng vụt qua/một đi không trở lại, nếu không khẩn trương bấm máy… Nói cách khác, họ chấp nhận không cầu toàn, chấp nhận khả năng khiếm khuyết về nghệ thuật và kỹ thuật nhiếp ảnh, chỉ mong sao có được một bức ảnh nóng hổi tính thời sự. Nhờ vậy mà hôm nay, qua một bộ ảnh được chọn trao giải ba, chúng ta có thể tận mục sở thị một điểm thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia 2020 đặc biệt cổ lai chưa từng có là danh sách thí sinh được sắp xếp theo các ký hiệu F1 hay F2 chứ không phải theo từng trường, hay là cả người đi thi và người coi thi đều phải được xét nghiệm để có thể xác định âm tính với virus corona chủng mới…  

Bộ ảnh: Cái khó ló cái khôn của Phạm Văn Phùng - Giải Ba

Xem nhiều ảnh/ bộ ảnh được chọn triển lãm, chúng ta càng thấm thía hơn với ca từ quen thuộc trong bài hát Đà Nẵng tình người: “Có qua bao lận đận mới biết đâu biển cạn, đâu là dòng sông sâu”. Xem nhiều ảnh/ bộ ảnh được chọn triển lãm, chúng ta càng hiểu rõ hơn sức mạnh đồng thuận của người Đà Nẵng, đồng thuận từ việc phối hợp giữa các lực lượng phòng chống dịch thể hiện qua hình ảnh các chốt kiểm soát ở một số cửa ô thành phố, qua hình ảnh những chiếc xe phun khử khuẩn ở một số khu dân cư có người dương tính (như bức ảnh được trao giải khuyến khích), đồng thuận từ việc kẻ mua người bán ở chợ truyền thống đang nỗ lực thích nghi với trạng thái bình thường mới, thậm chí là Cái Khó Ló Cái Khôn (bộ ảnh được trao giải khuyến khích)… Xin nói thêm, lãng phí đang được xem là quốc nạn, nhưng ở đây vẫn có những bức ảnh ghi nhận sự-lãng-phí-đáng-mong-đợi ở Bệnh viện dã chiến Tiên Sơn. Sở dĩ nói sự-lãng-phí-đáng-mong-đợi là vì trong lúc đại dịch tái bùng phát, việc người Đà Nẵng khẩn trương hình thành thêm một bệnh viện dã chiến để “chia lửa” với Bệnh viện dã chiến Hòa Vang là vô cùng cần thiết, nhưng khi xây dựng xong thì người Đà Nẵng vừa yên tâm về khả năng tiếp nhận các ca dương tính để cách ly điều trị được tăng lên nhưng lại vừa cầu mong bệnh viện này sẽ trở nên… lãng phí. Mà kỳ diệu thay, chúng ta đã “cầu được ước thấy”!  

Bộ ảnh: Chuyến bay giữa mùa dịch ngày 14/8/2020 

của Đặng Hữu Hùng - Giải Khuyến khích

Bộ ảnh: CLB chuyến xe tình nghĩa giá không đồng trong vùng dịch Covid -19 

của Nguyễn Công Hưng - Giải Khuyến Khích

Qua một bộ ảnh khác cũng được chọn trao giải ba, chúng ta còn có thể cảm nhận niềm vui của những người ngoại tỉnh khi được tạo điều kiện rời tâm dịch Đà Nẵng một cách bình an vô sự để sớm đoàn tụ gia đình - điều kiện ấy có thể là những Chuyến Bay Giữa Mùa Dịch (bộ ảnh được trao giải khuyến khích), cũng có thể là Những Chuyến Xe Tình Nghĩa Giá Không Đồng (bộ ảnh được trao giải khuyến khích). Xin nói thêm hình ảnh những chuyến xe đưa người ngoại tỉnh rời tâm dịch Đà Nẵng về quê có thể được thể hiện ngay tại điểm xuất phát - trên đất Đà Nẵng, cũng có thể được thể hiện ở điểm đến ngoài Đà Nẵng, thậm chí có trường hợp được thể hiện ở Đồn Biên phòng A Xan huyện miền núi Tây Giang, khi xe Đà Nẵng vừa đưa người về quê vừa tranh thủ lên tận biên giới Việt-Lào tặng khẩu trang y tế cho những người đang làm nhiệm vụ ngăn chặn nguồn lây từ việc nhập cảnh trái phép.

Đặc biệt qua 75 ảnh/ bộ ảnh được chọn triển lãm, nhất là qua 11 ảnh/ bộ ảnh được chọn trao giải, đã nổi bật hình ảnh những nhân vật trung tâm trên tuyến đầu phòng chống đại dịch COVID-19 ở tâm dịch Đà Nẵng. Nghệ thuật tạo hình Trung Quốc vẫn luôn nhắc tới thủ pháp họa vân kiến nguyệt/ vẽ mây nẩy trăng thông qua câu chuyện một họa sĩ vẽ cảnh đêm trăng nhưng nhìn mãi trong tranh không thấy trăng đâu, chỉ có đám mây trên nền trời - qua mây thấy trăng bởi đêm tối mà không có trăng sáng sao nhìn thấy được mây; hoặc câu chuyện trong cuộc thi vẽ chủ đề chùa trên núi, họa sĩ đoạt giải cao nhất là người đã vẽ bức tranh không có bóng dáng một ngôi chùa nào cả, chỉ có cảnh một nhà sư đang gánh nước giữa lưng chừng núi. Cũng vậy, để cực tả đội ngũ thầy thuốc đã lao động nhọc nhằn suốt ngày đêm trong bộ quần áo bảo hộ để cứu chữa bệnh nhân COVID-19, một số người cầm máy đã chọn ghi lại hình ảnh các thầy thuốc không phải trong khi họ đang tác nghiệp mà là trong lúc đang… tranh thủ ngủ giữa những Phút Giải lao (bộ ảnh đoạt giải nhì), vào những Phút Nghỉ Ngơi (bức ảnh được trao giải khuyến khích).

Phút nghỉ ngơi của Nguyễn Quang - Giải Khuyến khích

Bộ ảnh Phút giải lao của Huỳnh Văn Truyền - Giải Nhì

Đương nhiên không ít ảnh/ bộ ảnh vẫn ghi được hình ảnh đầy ấn tượng của các thầy thuốc đang tác nghiệp, chẳng hạn như đang cùng chăm chú theo dõi trên màn hình để tiếp cận với bệnh nhân nặng dương tính với COVID-19 trong phòng ICU/ đơn nguyên điều trị tích cực tại Bệnh viện Phổi Đà Nẵng nhằm hội chẩn và thống nhất phác đồ điều trị phù hợp hầu tạo điều kiện cứu sống các trường hợp có nguy cơ tử vong cao (bức ảnh đoạt giải nhì). Đặc biệt Ban Giám khảo cuộc thi đánh giá cao và trao giải nhất cho một bức ảnh có nhan đề rất nhân văn là Nâng Niu Mầm Sống, ghi lại hình ảnh một bác sĩ đang bồng cháu bé vừa được sinh mổ từ thai phụ là bệnh nhân dương tính ngay trong khu cách ly của Bệnh viện dã chiến Hòa Vang.

Tác phẩm Nâng niu mầm sống của Phan Văn Chung - Giải Nhất

Đối với số đông người xem triển lãm, có thể rất nhiều người không nhận ra được các thầy thuốc trong các bức ảnh/ bộ ảnh là ai - thậm chí ngay cả một số tay máy trực tiếp chụp hình cũng vậy, bởi gương mặt họ hầu như bị che kín sau lớp khẩu trang y tế. Thế nhưng không ít người trong cuộc vẫn có thể nhận ra đó là bác sĩ nào, điều dưỡng nào, và điều đáng nói là bên cạnh những thầy-thuốc-người-Đà-Nẵng, còn có không ít gương mặt thầy thuốc trong ảnh là những thầy-thuốc-vì-Đà-Nẵng. Vì Đà Nẵng, không ít bác sĩ ở Hải Phòng, Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Định, Thừa Thiên Huế, Nghệ An… đã đến với tâm dịch nóng bỏng này với quyết tâm “chưa hết dịch là ta chưa về”, trong đó có những người rất nổi tiếng như Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Trường Sơn, như Phó trưởng Khoa Hồi sức cấp cứu của Bệnh viện Chợ Rẫy Trần Thanh Linh…

Cuối cùng tôi xin được nói thêm về một bức ảnh mang tên Trong Vòng Vây Của Truyền Thông chụp cảnh hàng chục phóng viên đang vây quanh hai thầy thuốc để phỏng vấn họ khi Bệnh viện Đà Nẵng vừa được dỡ bỏ lệnh phong tỏa. Bức ảnh phản ánh rõ hoàn cảnh tác nghiệp bất thường của người làm báo ở ngay một tâm dịch qua hình ảnh người phỏng vấn và người được khẩu vấn đều đeo khẩu trang kín mít, và quan trọng hơn là đã thể hiện thành công niềm vui khi chạm đến giây phút chờ đợi từ lâu - giây phút Bệnh viện Đà Nẵng chính thức được trở lại hoạt động sau nhiều ngày phong tỏa y tế để khử khuẩn tiêu trùng… Tuy nhiên người chụp bức ảnh này dường như còn muốn chuyển đến người xem ảnh một thông điệp khác và không chừng đó mới là thông điệp chính: Hãy cảnh giác! Hãy cảnh giác bởi lẽ chúng ta đang sống trong trạng thái bình thường mới chứ chưa được sống trong trạng thái bình thường! Hãy cảnh giác bởi lẽ nguy cơ tái bùng phát dịch bệnh vẫn còn và vẫn có thể hoành hành ngay trong lúc chúng ta đang hồ hởi phấn khích vì đã cơ bản kiểm soát được khả năng lây nhiễm mầm bệnh trong cộng đồng!            

Tiếp theo là nói về tranh. Hội họa hay nhiếp ảnh thì cũng đều xuất phát cùng một hiện thực là “Đà Nẵng trên tuyến đầu phòng chống đại dịch COVID-19”. Hội họa hay nhiếp ảnh thì cũng đều là tấm lòng của người sáng tác muốn bộc lộ giãi bày cảm hứng nghệ thuật trước một thực tiễn sinh động của Đà Nẵng trong những ngày giãn cách xã hội và quan trọng hơn là muốn bộc lộ giãi bày sự ngưỡng mộ và lòng biết ơn đối với những người thầy thuốc đang tác nghiệp trên-tuyến-đầu-của-tuyến-đầu. Có điều cùng là nghệ thuật của cái khoảnh khắc nhưng khác với nhiếp ảnh, trong trường hợp này, hội họa không đòi hỏi người vẽ tranh phải trực tiếp “tham chiến” ngay tại hiện trường tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh trong một thành phố đang thực hiện giãn cách xã hội - cho nên không phải ngẫu nhiên mà trong 85 tác phẩm của 53 tác giả trong và ngoài thành phố gửi tranh dự thi, có 28 tác phẩm của 17 tác giả nhỏ tuổi.

Cùng là nghệ thuật của cái khoảnh khắc nhưng hội họa có điều kiện để người họa sĩ thể hiện cá tính sáng tạo nhiều hơn là nhiếp ảnh. Chính vì thế mà xem 45 bức tranh của 27 họa sĩ lớn tuổi được chọn triển lãm cùng với 75 ảnh thời sự-nghệ thuật, cũng như 25 bức tranh của 17 họa sĩ nhỏ tuổi trưng bày ở phòng tranh thiếu nhi của Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, người xem càng thấy rõ nhiều sáng tạo hội họa độc đáo. Chẳng hạn những đôi mắt trong ảnh thường mờ đi trên gương mặt có khẩu trang che kín thì những đôi mắt trong tranh lại được các họa sĩ tập trung bút lực để lột tả cảm xúc hoặc lắm lo âu hoặc đầy nghị lực, và nữa và nữa… của nhân vật trong tranh. Tôi đã xem đi xem lại một bức tranh thiếu nhi vẽ các nữ bác sĩ phải cắt đi mái tóc dài nữ tính của mình để tiện mặc trang phục bảo hộ khi tác nghiệp. Đây là một thực tế chạm đến trái tim từng được phản ánh trên một bức ảnh đăng báo, nhưng khi đi vào thế giới nghệ thuật của tranh thiếu nhi đã trở thành một hiện thực khác: Không phải bác sĩ nam cắt tóc cho đồng nghiệp nữ như trong ảnh mà là các bác sĩ nữ cắt tóc cho nhau - người đã cắt xong cắt cho người chưa cắt, và ở góc phòng một người đang dọn tóc đã cắt bỏ vào thùng rác - chi tiết này không có trong ảnh… Hay chẳng hạn toàn cảnh Đà Nẵng trên tuyến đầu chống dịch được tác giả bức tranh khắc gỗ đoạt giải nhất có nhan đề Tình Yêu Đà Nẵng dụng công sắp đặt trên một thập tự - biểu trưng của ngành y tế thế giới.         

Tình yêu Đà Nẵng, tranh khắc gỗ của Trương Nguyễn Nguyên Kha - Giải Nhất

Hoa hướng dương, tranh sơn dầu của Hà Châu - Giải Nhì

Ban Tổ chức và Ban Giám khảo cuộc thi đã chấm chọn và trao đủ số lượng giải nêu trong thể lệ cuộc thi: một giải nhất nhiếp ảnh và một giải nhất hội họa; hai giải nhì nhiếp ảnh và hai giải nhì hội họa; ba giải ba nhiếp ảnh và ba giải ba hội họa; năm giải khuyến khích nhiếp ảnh và năm giải khuyến khích hội họa. Ban Tổ chức và Ban Giám khảo cuộc thi cũng trao tặng phẩm lưu niệm cho 17 họa sĩ nhỏ tuổi nhằm động viên và cảm ơn các cháu đã đến với cuộc thi này. Có thể nói cảm xúc chủ đạo của Ban Tổ chức và Ban Giám khảo cuộc thi sáng tác tranh, ảnh thời sự-nghệ thuật theo hình thức trực tuyến, với chủ đề “Đà Nẵng trên tuyến đầu phòng chống đại dịch COVID-19” là lòng biết ơn - biết ơn tác giả của những bức tranh/ bức ảnh và biết ơn những nhân vật trong những bức ảnh/ bức tranh. Lòng biết ơn này đã được nghệ thuật kết tinh thành Hoa Hướng Dương trong một họa phẩm sơn dầu đoạt giải nhì, và bản thân cuộc thi này cũng chính là một bó hoa hướng dương tươi thắm xin được chân thành gửi đến các thầy thuốc cùng tất cả những ai đã góp công sức để tạo nên kỳ tích mới bên sông Hàn - một kỳ tích mà nếu không có được thì cuộc triển lãm này chỉ có thể diễn ra trên mạng.   

Buổi Lễ khai mạc triển lãm tranh, ảnh thời sự-nghệ thuật “Đà Nẵng trên tuyến đầu phòng chống đại dịch COVID-19” chiều nay sẽ kết hợp trao giải cho các tác giả đoạt giải, trao tặng phẩm lưu niệm cho các họa sĩ nhỏ tuổi; đồng thời kết hợp trao giải cho các nghệ sĩ nhiếp ảnh Đà Nẵng đoạt giải trong Liên hoan ảnh nghệ thuật Khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên lần thứ 25 năm 2020 do Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam phối hợp cùng Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Thành phố Đà Nẵng tổ chức. Đây là một trong những hoạt động văn hóa nghệ thuật chào mừng Đại hội đại biểu lần thứ XXII Đảng bộ thành phố Đà Nẵng - không phải ngẫu nhiên mà buổi lễ này được tổ chức đúng một ngày trước khi Đại hội XXII tiến hành họp phiên nội bộ; cũng là một trong những hoạt động văn hóa nghệ thuật chào mừng 75 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (1945-2020) và 45 năm thống nhất đất nước (1975-2020) - không phải ngẫu nhiên mà có 75 ảnh và 45 tranh được chọn triển lãm. Càng không phải ngẫu nhiên mà Hội Âm nhạc thành phố đã chọn trình diễn các tiết mục văn nghệ chào mừng buổi lễ chiều nay theo cùng chủ đề phòng chống đại dịch COVID-19 như một cách đồng hành với Hội Mỹ thuật thành phố và Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật thành phố nhân các sự kiện chính trị trọng đại của thành phố và của đất nước.   

(Bài phát biểu khai mạc Triển lãm tranh, ảnh thời sự nghệ thuật “Đà Nẵng trên tuyến đầu phòng chống đại dịch COVID-19”của NNC Bùi Văn Tiếng - Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học - Nghệ thuật thành phố Đà Nẵng)