Đóng góp tài năng nghệ thuật và trách nhiệm công dân vào sự phát triển của nghệ thuật nhiếp ảnh và điện ảnh thành phố*
NNC Bùi Văn Tiếng - Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học - Nghệ thuật thành phố Đà Nẵng đọc diễn văn tại Lễ Kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống Nhiếp ảnh và Điện ảnh Việt Nam (15.3.1953 - 15.3.2023) tại công viên APEC vào sáng 13/3.
Thưa đồng chí Nguyễn Văn Quảng, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Đà Nẵng, đồng chí Ngô Thị Kim Yến, Thành ủy viên, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng, đồng chí Ngô Xuân Thắng, Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố cùng các đồng chí Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy,
Thưa Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hoàng Thạch Vân, Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam và Nghệ sĩ nhiếp ảnh Huỳnh Anh, Ủy viên Ban Chấp hành - Trưởng ban Kiểm tra Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam,
Thưa các đồng chí lãnh đạo và các vị đại biểu khách mời, cùng toàn thể anh chị em nghệ sĩ nhiếp ảnh và điện ảnh Đà Nẵng,
Hôm nay chúng ta tề tựu nơi đây - Công viên APEC - để kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống Nhiếp ảnh Việt Nam, cũng là 70 năm Ngày truyền thống Điện ảnh Việt Nam. Như chúng ta đều biết, ngày 15/3/1953, tại Khu Đồi Cọ thuộc xã Điềm Mặc huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên đã diễn ra một sự kiện lịch sử nghệ thuật rất có ý nghĩa: Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 147-SL thành lập Doanh nghiệp Quốc gia Chiếu bóng và Chụp ảnh Việt Nam, đặt nền móng cho sự phát triển của hai ngành Điện ảnh cách mạng Việt Nam và Nhiếp ảnh cách mạng Việt Nam. Điều 1 của Sắc lệnh này nêu rõ: “Nay đặt Phòng Điện nhiếp ảnh trong Nha Tuyên truyền và Văn nghệ thành một doanh nghiệp quốc gia lấy tên là Doanh nghiệp Quốc gia Chiếu bóng và Chụp ảnh Việt Nam”; Điều 2 của Sắc lệnh cũng nêu mục đích hoạt động của Doanh nghiệp Quốc gia Chiếu bóng và Chụp ảnh Việt Nam là “tuyên truyền chính sách, chủ trương của Chính phủ; nêu cao những thành tích, những gương đấu tranh anh dũng của quân dân Việt Nam; giới thiệu đời sống và thành tích đấu tranh, kiến thiết của nhân dân các nước bạn; giáo dục văn hóa và chính trị cho nhân dân”.
Có thể nói, trong đại gia đình Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam nói riêng và trong nền văn học nghệ thuật cách mạng Việt Nam nói chung, hai chuyên ngành nhiếp ảnh nghệ thuật và điện ảnh có một vị trí hết sức quan trọng và có những cống hiến hết sức lớn lao ngay từ lúc Doanh nghiệp Quốc gia Chiếu bóng và Chụp ảnh Việt Nam vừa ra đời, đặc biệt là từ sau khi Đoàn Nhiếp ảnh thuộc Hội Văn nghệ Việt Nam - tiền thân của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam ngày nay - gồm các nghệ sĩ nhiếp ảnh như Vũ Năng An, Hoàng Tranh, Đinh Đăng Định... được thành lập tại Hội nghị đầu tiên các nhà nhiếp ảnh chiến khu Việt Bắc vào ngày 17, 18 tháng 11/1949 - xin nói thêm rằng rất nhiều nghệ sĩ quay phim, chiếu bóng, đạo diễn nước ta ngày ấy như Phan Nghiêm, Nguyễn Đăng Bảy, Nguyễn Hồng Nghi... xuất thân từ nhiếp ảnh.
Và cũng chính vì thế, vào ngày 16/12/2002, Bộ Nội vụ ra Thông báo số 1021/BNV-TCPCP đồng ý lấy ngày 15/3 hằng năm là Ngày truyền thống Nhiếp ảnh Việt Nam. Trong suốt 70 năm xây dựng và phát triển, Nhiếp ảnh Việt Nam đã có nhiều đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hàng nghìn nghệ sĩ và các nhà hoạt động nhiếp ảnh Việt Nam trên khắp mọi miền đất nước, từ thế hệ các nhà nhiếp ảnh lão thành, các nghệ sĩ - phóng viên chiến trường và thế hệ các nhà nhiếp ảnh trong thời kỳ đổi mới đã dành trọn tâm huyết, tài năng, trí tuệ xây dựng nền Nhiếp ảnh Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Hàng nghìn tác phẩm nhiếp ảnh xuất sắc đã được trao giải thưởng cao quý tại các cuộc thi ảnh trong nước và quốc tế, khẳng định vai trò của nghệ thuật của cái khoảnh khắc trong đời sống tinh thần của Nhân dân, đồng thời xác lập vị trí của Nhiếp ảnh Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.
Xin nói thêm, chỉ 30 năm sau khi Louis-Jacques-Mandé Daguerre phát minh ra kỹ thuật nhiếp ảnh (năm 1839), Đặng Huy Trứ - một người từng là lãnh đạo tỉnh Quảng Nam bao gồm cả địa phận Đà Nẵng (Đặng Huy Trứ là Bố chánh Quảng Nam từ năm 1864 đến năm 1865) - đã đưa nghề ảnh về Việt Nam (năm 1869) và đáng nói hơn nữa là hai tấm ảnh đầu tiên được bấm máy ở Việt Nam là hai tấm ảnh do Alphonse Eugène Jules Itier - một thành viên trong phái đoàn Đại diện Bộ Thương mại và Tài chính Pháp được cử đến Trung Quốc để ký Hiệp ước Whampa chụp một đồn binh - cụ thể là pháo đài Phòng Hải và một bến cảng ở bán đảo Sơn Trà vào ngày 12 tháng 6 năm 1845 - chỉ 6 năm sau khi kỹ thuật nhiếp ảnh được phát minh.
Thưa các đồng chí lãnh đạo và các vị đại biểu khách mời, cùng toàn thể anh chị em nghệ sĩ nhiếp ảnh và điện ảnh Đà Nẵng,
Suốt bảy thập niên qua, điện ảnh Việt Nam là một trong những lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng văn hóa của Đảng, luôn làm tròn nhiệm vụ phục vụ đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân, tuyên truyền đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước và đang từng bước tiếp cận để hội nhập với điện ảnh khu vực Châu Á cũng như điện ảnh thế giới. Ngày 24/7/2009, trong Thông báo số 262-TB/TW Ban Bí thư Trung ương cũng đã nhất trí cho phép lấy ngày 15/3 làm ngày truyền thống hằng năm của Điện ảnh Việt Nam, gọi là Ngày Điện ảnh Việt Nam. Như vậy từ năm 2010 đến nay, ngày 15/3 hằng năm vừa là ngày truyền thống của chuyên ngành Nhiếp ảnh Việt Nam vừa là ngày truyền thống của chuyên ngành Điện ảnh Việt Nam.
Xin nói thêm, Đà Nẵng không chỉ “có duyên” với nhiếp ảnh ngay từ thuở ban đầu như đã nêu trên mà còn “có duyên” với cả điện ảnh khi nghệ thuật thứ bảy vừa mới phôi thai: Sau khi sáng chế ra máy quay phim vào năm 1895, chỉ một năm sau - năm 1896, Auguste Lumière và Louis Lumière đã cử Gabriel Veyre đến làng ven biển Nam Ô để quay các trẻ em chạy chung quanh Gabriel Veyre lúc đang ngồi trên kiệu cầm máy quay phim vào làng. Đây được xem là phim đầu tiên thực hiện ở Việt Nam, quay thành hai đoạn ngắn với thời lượng chưa đầy 2 phút, có tựa đề Le Village de Namo - Panorama pris d’une chaise à porteurs, sau đó được chiếu vào năm 1900 ở nhiều nơi trên nước Pháp và châu Âu trong những năm đầu tiên của lịch sử điện ảnh thế giới.
Thưa các đồng chí lãnh đạo và các vị đại biểu khách mời, cùng toàn thể anh chị em nghệ sĩ nhiếp ảnh và điện ảnh Đà Nẵng,
Hiện nay, Đà Nẵng là một trong ba địa phương trong cả nước (cùng với Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh) vừa có Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật vừa có Hội Điện ảnh (được thành lập theo Quyết định số 6216/QĐ-UB ngày 08 tháng 8 năm 2007 của Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng) - đều trực thuộc Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật thành phố. Ngoài ra còn có Chi hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tại Đà Nẵng và Chi hội Điện ảnh Việt Nam tại Đà Nẵng, thực chất là hội viên Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật thành phố và Hội Điện ảnh thành phố đủ tiêu chuẩn về tay nghề để được kết nạp vào hội chuyên ngành Trung ương, là thước đo chất lượng hội viên của Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật thành phố và Hội Điện ảnh thành phố. Chỉ tính riêng hai mươi lăm năm Đà Nẵng trực thuộc Trung ương, có thể thấy đây là thời điểm những người làm điện ảnh Đà Nẵng liên tục gặt hái thành tựu trong nghề.
Có thể kể đến Nghệ sĩ nhân dân-đạo diễn Huỳnh Hùng với một số bộ phim tài liệu nghệ thuật được nhiều người nghe tên biết tiếng như Người giữ thành Hà Nội hoặc Con mắt còn có đuôi... Nhân vật chính trong hai phim vừa nêu là Hoàng Diệu và Phan Khôi - hai người Quảng với nhân cách ngời sáng trong cùng một không gian nghệ thuật là Hà Nội. Đáng chú ý là phim Chiếc chiếu của bà Bứa/ Mrs Bua's Carpet của đạo diễn Dương Mộng Thu từng đoạt giải Ogawa Shinsuke - giải cao nhất hạng mục phim tài liệu Châu Á tại Liên hoan phim quốc tế Yamagata 2013. Nhà văn Trần Trung Sáng từng nhận xét: “Giải Ogawa Shinsuke cho bộ phim Mrs Bua's Carpet của đạo diễn Dương Mộng Thu như một cú hích cho điện ảnh Đà Nẵng, vốn được xem là còn non trẻ nhất so với các hoạt động văn hóa nghệ thuật khác của thành phố”. Trước đó, tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Jean Rouch 2012 ở Paris, Chiếc chiếu của bà Bứa đã được một thư viện công của Pháp mua bản quyền.
Và mang “chuông” điện ảnh Đà Nẵng đi “đánh xứ người”, ngoài Dương Mộng Thu sang Nhật còn có đạo diễn Đoàn Hồng Lê từng qua Pháp với Đất đai thuộc về ai - phim đoạt giải Ba tại Liên hoan phim Cameras des Champs năm 2011 và sang Hàn Quốc với Lời cuối của cha - phim được trao giải thưởng trong hạng mục “Dự án phim tài liệu dài” tại Liên hoan phim quốc tế DMZ 2015. Cả hai phim tài liệu này đều được làm theo phong cách Varan - phong cách điện ảnh trực tiếp/cinema direct.
Tuy nhiên mang chuông đi đánh xứ người thường xuyên nhất trong hai mươi lăm năm Đà Nẵng trực thuộc Trung ương chính là các nghệ sĩ nhiếp ảnh nghệ thuật. Sự phát triển của công nghệ liên quan đến nhiếp ảnh trong thiên niên kỷ mới đã chắp cánh cho nghệ thuật của những khoảnh khắc, giúp nghệ sĩ nhiếp ảnh thành phố nhanh chóng vươn đến trình độ quốc tế. Tài năng cộng thêm một chút may mắn trong nghề đã đưa Nghệ sĩ nhiếp ảnh Thân Nguyên vào vị trí quán quân trong danh mục các nghệ sĩ nhiếp ảnh nói riêng, văn nghệ sĩ Đà Nẵng nói chung đoạt giải quốc tế. Chỉ tính riêng huy chương vàng, năm 2004, Che chở của Thân Nguyên đoạt Huy chương vàng duy nhất trong Liên hoan ảnh nghệ thuật quốc tế tổ chức tại Paris; năm 2013, Nương tựa đoạt Huy chương Vàng FIAP tại Canada, rồi đến năm 2014 lại tiếp tục đoạt Huy chương Vàng Salon tại Ấn Độ; cũng trong năm 2014, Làm lốp đoạt Huy chương Vàng Salon tại Serbia; năm 2015, Nương tựa tiếp tục đoạt Huy chương Vàng F2 tại Achentina, Huy chương Vàng PSA tại Serbia và Cá ngừ đoạt Huy chương Vàng Salon tại Mecedonia; mới đây nhất - năm 2016, Che chở số 10 cùng lúc đoạt Huy chương Vàng Salon tại Pháp và Huy chương Vàng PSA tại Ukraina; Bắt tôm đoạt Huy chương Vàng PSA tại Ukraina và Thức ăn cho vịt đoạt Huy chương Vàng IUP tại Ấn Độ.
Cũng có thể kể thêm một số nghệ sĩ nhiếp ảnh mang chuông đi đánh xứ người đạt được thành tích cao như Đặng Văn Nở với Em bé Cơtu đoạt Huy chương Vàng FIAP 2013 tại Việt Nam; Nguyễn Văn Thành với Đăng Xiệp đoạt Huy chương Vàng FIAP 2015 tại Tây Ban Nha và Quảng Bá Hải với Mắt Chăm đoạt Huy chương Vàng FIAP 2016 tại Serbia. Năm 2020, riêng nghệ sĩ nhiếp ảnh Huỳnh Văn Truyền đã đoạt trên 10 Huy chương Vàng trong các cuộc thi ảnh quốc tế 3RD International exhibition of photography 2020; Malaysia Internationnal salon of photography 2020; Southern Light Photo Circuit (SLPC) 2020 với tác phẩm Sunset/Hừng đông…
Người Đà Nẵng còn vinh danh nghệ sĩ nhiếp ảnh và điện ảnh qua việc đặt tên đường phố. Trước hết có thể kể đến ông tổ nghề nhiếp ảnh ở Việt Nam Đặng Huy Trứ (1825-1874) quê Thừa Thiên Huế được vinh danh qua việc đặt tên một đường phố ở quận Liên Chiểu vào năm 2004. Tiếp theo có thể kể đến nghệ sĩ nhiếp ảnh duy nhất hiện nay được vinh danh qua việc đặt tên một đường phố ở quận Cẩm Lệ vào năm 2015 là Võ An Ninh (1907-2009) quê Hải Dương nhưng sinh ra và lớn lên ở Hà Nội - dấn thân vào nghệ thuật của cái khoảnh khắc từ rất sớm, Võ An Ninh đạt được nhiều thành tựu trong nghề, được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật vào năm 1996 với các tác phẩm: Phóng sự ảnh về hoạt động của Bác Hồ (1945-1946), Phóng sự về thanh niên và nhân dân Sài Gòn đấu tranh chống Mỹ (1950); đáng chú ý là vào năm 1948, Võ An Ninh đã ghi dấu ấn ở Đà Nẵng với tấm ảnh Biển bạc. Ngoài ra còn có một nhà biên kịch-đạo diễn vừa được người Đà Nẵng vinh danh qua việc đặt tên cho một con đường ở huyện Hòa Vang vào cuối năm 2022 là Phan Quang Định (1922-1989) quê thành phố bên sông Hàn, người đã biên kịch-đạo diễn phim tài liệu Hà Nội bản hùng ca - một trong những tác phẩm hay nhất trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của Điện ảnh Tài liệu Quân đội.
Hội Điện ảnh thành phố cũng tìm cách hướng đến việc tạo nguồn công chúng điện ảnh: từ năm 2007 đến nay, chương trình Điện ảnh học đường dành cho học sinh trung học phổ thông được tổ chức đều đặn tại Rạp chiếu phim Lê Độ. Qua việc trình chiếu các bộ phim liên quan đến những tác phẩm văn chương trong nhà trường, chương trình Điện ảnh học đường đã tạo hiệu ứng tích cực đối với việc dạy - học môn Văn, đồng thời khơi gợi được niềm đam mê đối với nghệ thuật thứ bảy...
Đà Nẵng từng được đăng cai tổ chức Liên hoan phim Việt Nam lần thứ VIII - ngày hội lớn nhất của nền điện ảnh nước nhà - vào năm 1988 khi còn là tỉnh lỵ của Quảng Nam Đà Nẵng và gần đây nhất, tiếp tục được đăng cai tổ chức Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XX vào năm 2017 với chủ đề Xây dựng nền công nghiệp điện ảnh hiện đại và nhân văn. Bước sang năm 2023 này, giới nghệ sĩ điện ảnh Đà Nẵng đang háo hức hướng tới Liên hoan Phim châu Á Đà Nẵng (Da Nang Asian Film Festival - DANAFF) lần thứ nhất do Ủy ban nhân dân thành phố bảo trợ và chỉ đạo, Hiệp hội Xúc tiến phát triển Điện ảnh Việt Nam chủ trì và phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao thành phố cũng như với Mạng lưới khuyến khích Điện ảnh châu Á (Network for the Promotion of Asian Cinema - NETPAC) tổ chức vào trung tuần tháng 5 sắp đến và sẽ tiếp tục tổ chức hằng năm tại thành phố bên sông Hàn nhằm lựa chọn và vinh danh các tác phẩm điện ảnh xuất sắc, giàu giá trị nhân văn, có khám phá mới mẻ, nghệ thuật thể hiện độc đáo.
Tuy nhiên Liên hoan Phim châu Á Đà Nẵng chỉ là “sân chơi” của phim truyện, chưa thể tạo điều kiện để giới nghệ sĩ điện ảnh của Đà Nẵng thể hiện năng lực sáng tạo ngay trên “sân nhà”. Có thể nói điện ảnh Đà Nẵng hiện nay chủ yếu gắn với truyền hình, và hầu hết thành tựu trong nghề đều nằm ở lĩnh vực phim tài liệu truyền hình. Nói hầu hết là bởi Đà Nẵng cũng có một vài đạo diễn chuyên làm phim truyện - như Lê Ngọc Linh, một vài nhà văn chuyên viết kịch bản phim truyện - như Quế Hương, một vài diễn viên chuyên đóng phim truyện - như Hoàng Hải, nhưng tất cả đều phải cộng tác với các hãng phim của thiên hạ. Vì vậy nhân kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống Điện ảnh Việt Nam, giới nghệ sĩ điện ảnh Đà Nẵng vẫn nghĩ đến một liên hoan phim tài liệu truyền hình quốc tế tại thành phố bên sông Hàn được tổ chức độc lập hoặc được tích hợp vào Liên hoan Phim châu Á Đà Nẵng những năm sau.
Thưa các đồng chí lãnh đạo và các vị đại biểu khách mời, cùng toàn thể anh chị em nghệ sĩ nhiếp ảnh và điện ảnh Đà Nẵng,
Chào mừng 70 năm Ngày truyền thống Nhiếp ảnh Việt Nam, cũng là 70 năm Ngày truyền thống Điện ảnh Việt Nam, từ đầu tháng 3 năm 2023, trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã diễn ra nhiều hoạt động nghệ thuật, chẳng hạn như Triển lãm ảnh nghệ thuật Đà Nẵng - Ký ức và Hiện tại của Nghệ sĩ nhiếp ảnh Ông Văn Sinh do Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật thành phố và Bảo tàng Mỹ thuật thành phố phối hợp tổ chức và khai mạc chiều ngày 8/3/2023 - được xem là sự kiện đầu tiên chào mừng 70 năm Ngày truyền thống Nhiếp ảnh Việt Nam; như Triển lãm ảnh nghệ thuật Đà Nẵng - Thành tựu và Khát vọng do Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật thành phố phối hợp với Trung tâm Văn hóa Thể thao quận Hải Châu khai mạc ngay sau Lễ Kỷ niệm này; và như Tuần lễ phim Việt Nam tại Rạp Lê Độ do Hội Điện ảnh thành phố phối hợp với Trung tâm Văn hóa-Điện ảnh thành phố tổ chức với bảy bộ phim nổi tiếng: Bao giờ cho đến tháng 10, Cánh đồng hoang, Tự thú trước bình minh, Cô gái trên sông, Mối tình đầu, Mùa nước nổi, Về nơi gió cát … từ tối ngày 13 đến tối ngày 19/3/2023.
Cuối cùng, nhân kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống Nhiếp ảnh Việt Nam, cũng là 70 năm Ngày truyền thống Điện ảnh Việt Nam, thay mặt Đảng đoàn và Ban Thường vụ Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật thành phố, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với các thế hệ nghệ sĩ nhiếp ảnh và điện ảnh đã đóng góp tài năng nghệ thuật và trách nhiệm công dân của mình vào sự phát triển của nghệ thuật nhiếp ảnh và nghệ thuật thứ bảy nói riêng, cũng như vào sự phát triển của thành phố bên sông Hàn nói chung. Xin cảm ơn đồng chí Bí thư Thành ủy, các đồng chí lãnh đạo thành phố và lãnh đạo quận Hải Châu đã dành thời gian đến dự lễ, phát biểu chỉ đạo và truyền cảm hứng cho đội ngũ nghệ sĩ nhiếp ảnh và điện ảnh thành phố. Xin cảm ơn tất cả các tập thể và cá nhân đã góp phần vào thành công của Lễ kỷ niệm trọng thể sáng hôm nay.
Xin cảm ơn tất cả mọi người đã lắng nghe!
B.V.T