Để phim đặt hàng rộng đường ra rạp

Mong chờ quy định mới

Trong những năm qua, điện ảnh Việt Nam ghi nhận không ít bộ phim do Nhà nước đặt hàng có giá trị nghệ thuật và nội dung chính luận sâu sắc như “Bình minh đỏ”, “Phơi sáng”, “Hồng Hà nữ sĩ” hay “Bà già đi bụi”. Tuy nhiên, hầu hết các tác phẩm này chỉ được trình chiếu miễn phí trong các sự kiện, các đợt tuyên truyền phục vụ nhiệm vụ chính trị hoặc trong phạm vi hẹp ở địa phương.

Lý do lớn nhất khiến các bộ phim này không thể ra rạp bán vé chính là do thiếu hành lang pháp lý rõ ràng cho việc phát hành thương mại. Hiện nay, theo quy định, doanh thu từ phim Nhà nước đặt hàng sau khi phát hành đều phải nộp 100% vào ngân sách (trừ phần thuế), khiến các đơn vị phát hành không mấy mặn mà tham gia. Không có sự phân chia lợi ích cụ thể giữa nhà sản xuất, nhà phát hành và rạp chiếu, hệ quả là các bộ phim dù có chất lượng vẫn “nằm kho”.

Đầu năm 2024 khi bộ phim “Đào, phở và piano” cũng là phim Nhà nước đặt hàng, được thí điểm phát hành thương mại và thu về doanh thu trên 23 tỷ đồng. Đây là minh chứng rõ ràng rằng nếu được làm tốt và có cơ chế phù hợp, phim chính luận vẫn có thể tiếp cận khán giả rộng rãi, thậm chí tạo được hiệu ứng xã hội tích cực.

Nhằm tháo gỡ những nút thắt khiến các bộ phim do Nhà nước đặt hàng chưa thể ra rạp bán vé, Cục Điện ảnh (Bộ VHTTDL) đang hoàn thiện Nghị định quy định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị.

Theo dự thảo Nghị định, phim phục vụ nhiệm vụ chính trị nhằm tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước; nâng cao nhận thức, bồi dưỡng tư tưởng, đạo đức, lối sống, tinh thần yêu nước và phục vụ các mục tiêu chính trị, xã hội. Việc khai thác tài chính từ loại phim này phải theo cơ chế thị trường, minh bạch, hiệu quả và đúng pháp luật, đồng thời lựa chọn hình thức phát hành phù hợp với từng đối tượng.

Căn cứ trên nguồn lực sản xuất, phim phục vụ nhiệm vụ chính trị dự kiến phân loại thành: Phim sử dụng toàn bộ ngân sách nhà nước; phim sử dụng một phần ngân sách nhà nước và phim không sử dụng ngân sách nhà nước. Trong đó, phim không sử dụng ngân sách nhà nước là phim được tổ chức, cá nhân trong nước hoặc nước ngoài đầu tư sản xuất bằng nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước, có nội dung đáp ứng tiêu chí phục vụ nhiệm vụ chính trị.

Đại diện chủ sở hữu phim có sử dụng ngân sách nhà nước được tự chủ, tự quyết định lựa chọn hình thức, phương án, giá trị và đối tác trong việc phát hành, phổ biến phim theo hình thức phát hành, phổ biến phục vụ nhiệm vụ chính trị, không thu tiền; hoặc phát hành, phổ biến theo phương thức thương mại. Trường hợp lựa chọn phát hành, phổ biến theo phương thức thương mại, tiền bản quyền và phương thức thanh toán được thực hiện theo thỏa thuận giữa đại diện chủ sở hữu phim và tổ chức, cá nhân khai thác trên cơ sở cơ chế thị trường, căn cứ vào doanh thu bán vé, lợi nhuận thu được.

Cơ sở điện ảnh sản xuất, phát hành, phổ biến phim nộp tiền bản quyền về ngân sách nhà nước sau khi trừ các khoản chi hợp lệ theo quy định pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công. Trường hợp phim có sử dụng ngân sách nhà nước mang lại lợi nhuận, các tác giả, chức danh sáng tạo và cá nhân thực hiện công việc mang tính sáng tạo đối với phim được hưởng khoản tiền bản quyền khuyến khích với tổng mức không vượt quá 10% lợi nhuận thu được.

Cần phải thay đổi quan niệm cũ

Khi bàn về vấn đề này, đạo diễn - NSƯT Bùi Trung Hải dẫn chứng trường hợp của Hãng phim Truyện Việt Nam. Theo ông, đơn vị này đã thực hiện nhiều bộ phim có chất lượng nghệ thuật nhưng do áp dụng cơ chế cũ nên không thể đưa phim ra rạp, từ đó bị ghi nhận là làm ăn thua lỗ. Quan niệm đó cần phải thay đổi, vì đây không phải là lỗi của nghệ sĩ mà là do cơ chế. Phim làm xong không được phát hành thì làm sao có lãi? Vì vậy những vấn đề của Hãng phim Truyện Việt Nam cần sớm được giải quyết.

Theo ông Hải, việc Cục Điện ảnh đang hoàn thiện dự thảo Nghị định quy định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị nhằm tháo gỡ những nút thắt cho phim do Nhà nước đặt hàng có thể ra rạp bán vé, tuy muộn nhưng là tín hiệu đáng mừng. Cơ chế cũ đã được chỉ ra là lỗi thời trong suốt nhiều năm, song chỉ đến khi bộ phim “Đào, phở và piano” công chiếu, vấn đề mới thực sự được đặt lên bàn thảo luận.

Nếu được ban hành, Nghị định sẽ góp phần thay đổi cách nhìn về dòng phim Nhà nước đặt hàng, đồng thời tạo hành lang pháp lý thuận lợi để phim sử dụng ngân sách nhà nước được phổ biến rộng rãi. Đi kèm đó, cơ chế cho công tác quảng bá cũng là một nội dung cần được đưa vào Nghị định, vì thiếu nguồn lực truyền thông cũng khiến nhiều phim hay không tiếp cận được công chúng. Cùng với việc đổi mới cơ chế, một vấn đề khác cần được quan tâm là mở rộng đề tài cho phim đặt hàng. Bên cạnh các chủ đề truyền thống, nên chú trọng thêm các vấn đề hiện thực xã hội, như những tiêu cực, bất cập, thách thức trong quá trình phát triển… Trước đây, không ít tác phẩm đã làm được điều đó, nhưng thời gian gần đây gần như vắng bóng. Đó là một khoảng trống rất cần được bổ khuyết trong tương lai.

(daidoanket.vn)