Biểu tượng nghệ thuật trong điện ảnh

Một cảnh trong phim “Mùa ổi”

Biểu tượng được sử dụng rộng rãi trong văn học, nghệ thuật. Nhưng có thể nói, điện ảnh là một trong những loại hình nghệ thuật mà tính biểu tượng có tác dụng mạnh mẽ nhất. Phim có thể chứa đựng những ví dụ mang tính biểu tượng thể hiện những ý nghĩa tiềm ẩn phức tạp và ở lại với khán giả rất lâu sau khi bộ phim kết thúc. Đối với các nhà làm phim, biểu tượng có thể là những công cụ mạnh mẽ, giúp chuyển tải các chủ đề và thông điệp một cách tinh tế và có sức ảnh hưởng hơn.

Biểu tượng khá đơn giản là sự đại diện của một thứ bằng cách sử dụng một thứ khác. Điều này có thể được thực hiện thông qua một đối tượng, ký tự thiết lập hoặc màu sắc chẳng hạn. Một số ví dụ về biểu tượng rõ ràng và đáng chú ý: Chim được sử dụng để tượng trưng cho tự do; Hoa hồng dùng để tượng trưng cho sự lãng mạn; Màu xanh lá cây được sử dụng để tượng trưng cho sự ghen tị…

Mục đích của biểu tượng trong phim là nó phải hỗ trợ trong việc giúp tác giả kịch bản trình bày rõ ràng những ý tưởng chính nhất định. Nói như vậy, điều quan trọng là biểu tượng được sử dụng vẫn phải tinh tế nhưng cũng đủ đáng chú ý để khán giả hiểu tác giả đang làm gì. Sự cân bằng này là chìa khóa.

Nhưng, tại sao biểu tượng lại quan trọng như vậy?

Biểu tượng đã được sử dụng trong suốt lịch sử văn học. Chúng cho phép người viết thể hiện những ý tưởng phức tạp theo những cách đơn giản, đồng thời mang lại cho người đọc trải nghiệm cảm giác.

Hơn nữa, biểu tượng cho phép các nhà văn đưa ra bối cảnh cho khán giả một cách tinh tế mà không cần nói rõ ràng. Thông qua các biểu tượng, người viết có thể kết nối các chủ đề, thêm hình ảnh và quan trọng nhất là gợi ý về ý nghĩa phức tạp đằng sau hậu trường.

Các biểu tượng có thể đại diện cho các chủ đề hoặc ý tưởng trong kịch bản của bạn mà không thể được thể hiện theo những cách khác và đây là lý do tại sao việc sử dụng chúng có thể mạnh mẽ như vậy. Hẳn chúng ta còn nhớ bộ phim Mùa ổi của đạo diễn Đặng Nhật Minh cách đây gần 20 năm. Một bộ phim được cho là “kiệt tác về chất thơ”. Trong bộ phim này, hình ảnh cây ổi cùng căn nhà nhiều lần đổi chủ tượng trưng cho những biến chuyển của xã hội Việt Nam. Cây ổi là biểu tượng của một thiên đường tuổi nhỏ. Và khi cây ổi bị đốn chặt, thiên đường tuổi thơ đó đã mất.

 “Mùa len trâu” trong phim Mùa len trâu của đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh là biểu tượng của sự chết, và “nước” trong bộ phim này là biểu tượng của thời gian trôi qua, thời gian mang tính chất lịch sử đang trên đà bị mất đi, lối sống của những người chăn trâu mất đi, bởi con trâu thay thế bằng máy cày…

Và đây là một số bộ phim đã giành giải Oscar trong những năm qua có sử dụng những biểu tượng mạnh mẽ:

Moonlight (Ánh trăng) giải Oscar 2016. Biểu tượng: Nước. Trong Moonlight của Barry Jenkins, nước đóng vai trò là một biểu tượng quan trọng xuyên suốt bộ phim. Tuy nhiên, đó là cách mà nước làm nền cho những khoảnh khắc quan trọng trong quá trình khám phá bản thân của Chiron mà nó đóng vai trò là một biểu tượng quan trọng.

Nước có mặt tại những thời điểm quan trọng của quá trình biến đổi. Ví dụ Juan dạy Chiron, khi còn là một đứa trẻ, cách bơi trong đại dương. Ở đây, Chiron rất dễ bị tổn thương, để đầu mình ngả lưng trong vòng tay của Juan. Đó là một khoảnh khắc của sự nam tính dịu dàng, một người đàn ông chỉ cho một cậu bé cách bơi khi không có bóng dáng của người cha.

Vào những thời điểm quan trọng chuyển giao giữa các độ tuổi khác nhau của Chiron, chúng ta thấy anh ấy tự té nước vào mặt mình. Đây có thể được coi là biểu tượng của những khoảnh khắc phản chiếu bản thân, khi anh ấy nhìn chằm chằm vào gương và sẵn sàng thay đổi bản thân.

Nước đóng một vai trò quan trọng không chỉ trong bối cảnh của bộ phim mà còn trong cảm giác và âm thanh của quá trình làm phim trong Moonlight. Cuối cùng, nước mang theo bộ phim và câu chuyện về sự khám phá bản thân của một người đàn ông. Nó luôn tồn tại nhưng đặc biệt vào những thời điểm quan trọng.

Một ví dụ hoàn hảo về biểu tượng. Đó là phim Ký sinh trùng, bộ phim điện ảnh Hàn Quốc giành giải Oscar 2020. Biểu tượng: Tảng đá.

Bộ phim Parasite (Ký sinh trùng) của Bong Joon-ho được bao phủ bởi tính biểu tượng. Một trong những biểu tượng đáng chú ý nhất, và là một ví dụ hoàn hảo về quy luật nhị nguyên, là tảng đá. Tảng đá được một người bạn mệnh Kim tặng như một vật tổ mang lại sự giàu có và thịnh vượng. Ngay sau khi nhận được tảng đá, gia đình đạt được công việc tại nhà của Park. Về điểm này, tảng đá tượng trưng cho gia chủ mệnh Kim ngày càng may mắn và tốt lành. Tuy nhiên, khi câu chuyện tiếp diễn, tảng đá nhanh chóng thay đổi trong biểu tượng của nó. Trong thời gian làm việc tại nhà họ Park, gia đình họ Kim sớm gặp phải vô số kinh nghiệm thể hiện sự phân biệt đẳng cấp rõ ràng giữa hai gia đình. Khi làm như vậy, tảng đá sau đó trở thành biểu tượng cho mong muốn của người họ Kim muốn có được sự giàu có và tự do.

Mong muốn về một cuộc sống tốt đẹp hơn chính là nguyên nhân dẫn đến sự suy sụp của họ. Đầu tiên, họ cứu tảng đá khỏi ngôi nhà ngập lụt của họ. Điều này tượng trưng cho sự tuyệt vọng của họ đối với triển vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Hơn nữa, tảng đá cuối cùng được chồng của người giữ nhà cũ sử dụng như một vũ khí bạo lực. Sự thịnh vượng trong tương lai của gia đình đã sụp đổ thành một thứ gì đó sẽ khiến họ chết tiệt. Nhìn chung, tảng đá là một ví dụ biểu tượng chính để phê phán sự bất bình đẳng giai cấp và vai trò của may mắn, hoặc sự thiếu hụt nó, trong cuộc sống.

(Văn nghệ số 15/2023)