Nguyễn Tư Nghiêm: Người đứng riêng trong mỹ thuật hiện đại

Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm có hàng trăm bức tranh về điệu múa cổ nhưng không bức nào giống bức nào. Nếu đặt chúng cạnh nhau, dường như người xem sẽ thấy có sự dịch chuyển như trên sân khấu, tạo nên nhịp điệu gấp khúc về mặt thị giác, đồng thời như có âm hưởng của chiếu chèo vùng đồng bằng Bắc Bộ. Điều đó khiến chobất cứ ai khi xem tranh của họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm cũng đều như cảm thấy mình lạc giữa những ngôi đình, ngôi chùa cổ kính, với những liền anh, liền chị xúng xính nón quai thao, khăn đội đầu, sống động nhưng lại rất hiền hòa.

Họa sĩ Đào Hải Phong cho rằng: họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm đã cảm nhận được sự tài hoa của các nghệ nhân dân gian xưa khi chạm khắc trên những vì kèo đình làng những nét vẽ tự nhiên mà linh hoạt đến vậy.

"Những điệu múa cổ đối với tôi là những minh chứng để thấy rằng họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm là hậu duệ xuất sắc của cha ông ta để lại một nền kho báu mỹ thuật của dân tộc Việt. Tôi nhìn thấy trong đó những làng, y môn, cửa võng, đầu đao... những gì tinh túy của người Việt được chạm lên các ngôi chùa, ngôi đình. Và điều đó có giá trị tôn vinh nền văn hóa mỹ thuật Việt Nam qua thế hệ các họa sĩ. Điều đó giá trị hơn nhiều so với một bức tranh đẹp", họa sĩ Đào Hải Phong chia sẻ.

Với họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm, chất liệu, đề tài trong sáng tác chỉ như một cái cớ, phần lớn ông dành thời gian và tâm huyết để theo đuổi trạng thái và cảm xúc của mình. Không đi minh họa cái đẹp như nó đã có, ông đã chơi đùa, thậm chí, rất hồn nhiên trên ngòi bút. Từ những phác thảo bột màu khổ nhỏ cho đến những bức tranh sơn mài lộng lẫy, biến ảo trong những khoảnh khắc, ông đã đưa người xem đến tận cùng cảm xúc. Đó là thủ pháp tạo hình ấn tượng hình ảnh Thánh Gióng khỏe khoắn với cây tre đằng ngà uốn cong, là niềm hân hoan trong những tà áo dài tràn ngập sắc màu đêm hồ Gươm sau ngày hòa bình lập lại.

Họa sĩ Đào Hải Phong nói: "Tranh của Nguyễn Tư Nghiêm là sự đằm thắm, kín đáo, tế nhị mà phải bình tĩnh, thanh thản chúng ta ngồi ngắm mới thấy được thần thái toát ra từ bức tranh đó. Nó rất huyền ảo, chỉ gợi cho ta có cảm giác rằng cái này là chùa làng ta, quê ta hay ở đâu đó, trên mảnh đất người Việt. Cùng một nội dung, người ta diễn tả bằng nhiều cách khác nhau thì mới là người giỏi, chứ không phải đổi đề tài. Và đương nhiên tranh của Nguyễn Tư Nghiêm không phải để cho số đông xem mà để thẩm thấu tranh ông phải thẩm thấu được văn hóa Việt.

Nguyễn Tư Nghiêm sống qua hai thế kỉ, đi qua rất nhiều trào lưu nghệ thuật của phương Tây nhưng vẫn giữ được hồn cốt của một con người kín đáo, bình dị và sự cực đoan trong nghệ thuật gần như tuyệt đối. Nếu như ông bằng lòng theo sự khuyến khích của các thầy giáo phương Tây thời bấy giờ để theo đuổi hội họa hàn lâm Châu Âu thì chưa chắc hội họa Việt Nam đã có một họa sĩ tài năng. Và nếu ông chấp nhận theo con đường hiện thực như một trào lưu chủ đạo của những năm kháng chiến thì chưa chắc ông đã được ghi tên trong một thế hệ vàng, ảnh hưởng lâu dài đến nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam.