Văn hóa dân gian Đà Nẵng trong không gian xứ Quảng và định hướng phát triển

Các nghệ sĩ biểu diễn Hô hát Bài Chòi tại bờ Đông cầu Rồng phục vụ nhân dân và du khách.

Trong tiến trình phát triển của một đô thị trẻ, năng động như Đà Nẵng, vấn đề bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là văn hóa dân gian, luôn đặt ra những yêu cầu vừa cấp thiết, vừa lâu dài. Việc nghiên cứu văn hóa dân gian Đà Nẵng không chỉ dừng lại ở phạm vi địa giới hành chính hiện nay, mà cần được nhìn nhận trong một không gian văn hóa rộng lớn hơn, gắn với chiều sâu lịch sử – văn hóa của vùng đất Quảng Nam – Đà Nẵng.

Không gian nghiên cứu văn hóa dân gian: từ Quảng – Đà đến Đà Nẵng hôm nay

Xét trên phương diện lịch sử – văn hóa, Đà Nẵng không tách rời khỏi không gian văn hóa Quảng Nam. Đây là vùng đất hội tụ nhiều lớp cư dân, nhiều môi trường sinh sống khác nhau, từ miền núi, trung du đến đồng bằng, nông thôn và ven biển; từ cộng đồng người Kinh đến đồng bào các dân tộc thiểu số. Chính sự đa dạng về không gian và cộng đồng cư dân đã tạo nên diện mạo phong phú, nhiều tầng lớp của văn hóa dân gian vùng đất này.

Trong không gian ấy, văn hóa dân gian không chỉ hiện diện qua phong tục, tập quán, tín ngưỡng, lễ hội, tri thức dân gian, mà còn thể hiện sinh động qua các loại hình văn nghệ dân gian như ca dao, hò vè, dân ca, diễn xướng, trò diễn, nghi lễ có yếu tố nghệ thuật. Đây là những giá trị được hình thành, lưu truyền và bồi đắp trong đời sống cộng đồng qua nhiều thế hệ, phản ánh mối quan hệ chặt chẽ giữa con người với thiên nhiên, với lịch sử và với cộng đồng.

Đà Nẵng hôm nay là một thành phố phát triển nhanh, mang diện mạo hiện đại, song trong lòng đô thị ấy vẫn tồn tại những lớp trầm tích văn hóa dân gian sâu dày. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa và biến đổi xã hội đã và đang tác động mạnh mẽ đến môi trường tồn tại của văn hóa dân gian. Nhiều không gian văn hóa truyền thống bị thu hẹp; nhiều hình thức sinh hoạt dân gian, đặc biệt là văn nghệ dân gian, dần mất đi môi trường thực hành tự nhiên; khoảng cách giữa các thế hệ trong tiếp nhận và truyền nối di sản ngày càng rõ nét.

Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu cần nhìn nhận lại một cách đầy đủ và toàn diện hơn đối với công tác nghiên cứu văn hóa dân gian Đà Nẵng. Việc nghiên cứu không chỉ nhằm ghi chép, lưu giữ, mà còn phải làm rõ các quy luật vận động, biến đổi của văn hóa dân gian trong bối cảnh mới, từ đó đề xuất những giải pháp phù hợp cho bảo tồn và phát huy giá trị.

Văn nghệ dân gian – bộ phận cốt lõi cần được ưu tiên

Trong chỉnh thể văn hóa dân gian, văn nghệ dân gian giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là bộ phận nghệ thuật phản ánh tập trung nhất đời sống tinh thần, tình cảm và quan niệm thẩm mỹ của cộng đồng. Văn nghệ dân gian không tồn tại biệt lập, mà gắn bó chặt chẽ với sinh hoạt cộng đồng, lễ nghi, tín ngưỡng và môi trường sống của cư dân.

Đối với Đà Nẵng, văn nghệ dân gian mang dấu ấn rõ nét của không gian Quảng – Đà, thể hiện qua các loại hình diễn xướng, dân ca, trò diễn dân gian gắn với làng quê, miền núi, vùng biển. Tuy nhiên, chính những loại hình này lại đang đứng trước nguy cơ mai một lớn nhất trong bối cảnh đời sống hiện đại.

Trong thời gian tới Hội Văn nghệ Dân gian thành phố cần tập trung sâu hơn vào lĩnh vực văn nghệ dân gian, coi đây là trọng tâm hoạt động của Hội chuyên ngành. Việc xác định đúng trọng tâm không chỉ giúp Hội phát huy thế mạnh, mà còn tránh tình trạng dàn trải, chồng chéo trong nghiên cứu và hoạt động thực tiễn.

Gắn nghiên cứu với phục hồi và thực hành văn nghệ dân gian

Một trong những vấn đề cốt lõi hiện nay là làm thế nào để văn nghệ dân gian không chỉ tồn tại trong sách vở, tư liệu, mà có thể tiếp tục sống trong đời sống cộng đồng. Điều đó đòi hỏi công tác nghiên cứu cần gắn chặt với phục hồi, thực hành và truyền dạy.

Thay vì chỉ dừng lại ở việc sưu tầm, ghi chép, Hội Văn nghệ Dân gian cần chú trọng hơn đến việc đưa các loại hình văn nghệ dân gian trở lại với sinh hoạt cộng đồng bằng những hình thức phù hợp với đời sống hiện đại. Đó có thể là các hoạt động trình diễn, truyền dạy trong cộng đồng; lồng ghép vào giáo dục địa phương; tổ chức không gian sinh hoạt văn nghệ dân gian trong các sự kiện văn hóa – nghệ thuật của thành phố.

Bên cạnh đó, công tác đào tạo, bồi dưỡng lực lượng kế cận cần được coi là yếu tố then chốt. Việc tạo điều kiện để thế hệ trẻ tiếp cận, thực hành và từng bước làm chủ các loại hình văn nghệ dân gian sẽ quyết định sức sống lâu dài của di sản. Đây không chỉ là trách nhiệm của riêng Hội, mà cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý văn hóa, giáo dục và các tổ chức liên quan.

Công bố, lưu trữ và vai trò tư vấn của Hội

Song song với hoạt động thực hành, việc công bố, lưu trữ và số hóa tư liệu văn nghệ dân gian cũng là nhiệm vụ quan trọng. Các ấn phẩm nghiên cứu chuyên đề, cơ sở dữ liệu số không chỉ phục vụ cho giới nghiên cứu, mà còn góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị văn nghệ dân gian.

Với vai trò là tổ chức chuyên ngành, Hội Văn nghệ Dân gian cần phát huy hơn nữa chức năng tư vấn, phản biện đối với các chương trình, đề án, hoạt động văn hóa – nghệ thuật của thành phố có liên quan đến văn nghệ dân gian. Đây là cách để tiếng nói chuyên môn của Hội được lắng nghe, đồng thời khẳng định vị thế và trách nhiệm của Hội trong đời sống văn hóa – nghệ thuật Đà Nẵng.

Hướng đến phát triển bền vững

Nghiên cứu, bảo tồn và phát huy văn hóa dân gian, đặc biệt là văn nghệ dân gian, không phải là công việc của một thời điểm, mà là quá trình lâu dài, đòi hỏi tầm nhìn và sự kiên trì. Đặt văn hóa dân gian Đà Nẵng trong không gian Quảng – Đà rộng mở giúp chúng ta nhìn nhận đúng chiều sâu lịch sử – văn hóa của vùng đất; đồng thời, việc tập trung vào văn nghệ dân gian giúp xác định rõ trọng tâm hành động.

Trong bối cảnh Đà Nẵng tiếp tục phát triển theo hướng đô thị hiện đại, văn minh, việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn nghệ dân gian không chỉ nhằm bảo tồn bản sắc, mà còn góp phần tạo nên nền tảng văn hóa bền vững cho sự phát triển của thành phố trong tương lai.

N.N.K